Mijn grootmoeder van moederszijde, een van de vele, gewone echtgenoten en moeders van Keer

door drs. Harry H.M. Beckers

In de Keerder Kroniek, jaargang 7, 2003-2004, nr. 1 werd onder de rubriek "Wie kent hen? " een tweetal foto's geplaatst. Het betrof foto's van personen die zich in het fotoarchief van de Historische Kring bevinden, maar van wie de namen niet bekend zijn. De hulp van onze abonnees werd ingeroepen om antwoord op de vraag: Wie herkent de personen van de foto ? Het antwoord liet niet lang op zich wachten. Er kwamen reacties uit Reijmerstok, Gronsveld en Keer. Eén van de foto's betrof mijn grootmoeder van moeders zijde: Lies Heuts. Het was voor de redactie van de Keerder Kroniek een prima aanleiding voor een nadere kennismaking met haar.

 

 

Aanleiding
De jonge vrouw op de foto, blijkens het onderschrift vervaardigd bij Jos Schoenmakers en Co, gevestigd aan de Stationsstraat 46 te Wijk-Maastricht, is op haar paasbest gekleed. Zij draagt een blouse met een drietal horizontale strepen, welke strepen terugkomen in de hals, dat alles gedrapeerd met een kleine strik op de linkerschouder. Het haar in een knot bijeen gebonden. Een lichte glimlach op haar mond en een heldere - ons niet direct aankijkende - blik. Dat is een van de weinige foto's die van mijn oma Lies bekend zijn.

 Van welk jaar de foto dateert en of er een bijzondere aanleiding voor het maken van de foto was, is niet meer te achterhalen. Ook het dateren van die foto is niet eenvoudig. Mijnerzijds schat ik in dat de foto vóór haar huwelijk is gemaakt. Dat zou betekenen dat de foto dateert van vóór 1917. Bij een datering tussen 1910-1915 betekent dit, dat zij toen tussen de 22 en 27 jaar oud was.

Het gezin Heuts Mijn oma Lies stamde uit het gezin Heuts-Sleijpen dat oorspronkelijk tien kinderen telde: zes jongens en vier meisjes. Twee jongetjes stierven jong. Na het overlijden van het jongste kind (een jongen die maar 3 maanden oud werd) was zij de jongste. Van haar familie heb ik slechts twee broers gekend. Dat was noonk Mathieu, die met zijn gezin in de Limburgerstraat woonde tegenover het oude gemeentehuis (thans 't Keerhoes). Het is het huidige pand Limburgerstraat 73 (nu Van Tiggelen).

De ander was noonk Bernhard; deze woonde met zijn gezin aan de Rijksweg (thans nr. 33). Verder behoort tot de meer bekende familieleden Sjang Heuts, die tijdens zijn leven vele jaren als een van de bewoners van 't Rooth (tevergeefs) gestreden heeft tegen de afgraving van het plateau. Zijn woning - midden in de afgraving gelegen vormde jarenlang het zichtbare verzet tegen het verdwijnen van de gemeenschap 't Rooth. Hij was de zoon van een broer van mijn oma Lies. Voor de persoon van Sjang Heuts wordt verwezen naar het artikel 'Kent u hem nog' van Lei Haesen in de Keerder Kroniek, jaargang 3, 1999-2000, nr. 2.

Oma's vader, Johannes Heuts was metselaar en niet afkomstig van Cadier en Keer. Hij stamde van Houthem waar hij op 11 september 1839 was geboren. De familie Heuts was overigens niet aan een bepaald dorp gebonden, getuige het feit dat oma's grootvader afkomstig was van Heer en haar grootmoeder (van Sint Fijt) van Bemelen.
Vader Heuts overleed op 60-jarige leeftijd (4 februari 1900) te Cadier en Keer. Mijn oma was toen een kind van 11 jaar oud, een wat wij nu zouden noemen 'tiener'.

Oma Lies' moeder was Anna Maria Elisabeth Hubertina Sleijpen, geboren op 4 december 1844 te Bemelen. Zij stamde af van een in Bemelen (en meer bepaald in de buurtschap 't Gasthuis) bekende familie. Zij overleefde haar echtgenoot meer dan 19 jaar; zij overleed te Cadier en Keer op 11 april 1919, 74 jaar oud.

Het echtpaar Heuts-Sleijpen, dat op 13 januari 1871 in Bemelen gehuwd was, vestigde zich na hun huwelijk in Cadier en Keer. Zij gingen wonen in het pand Limburgerstraat 106 (thans nr. 103). Dit pand is ook het geboortehuis van oma Lies. Een foto van dit huis is gepubliceerd in de Keerder Kroniek jaargang 7, nr. 1 (Lei Haesen: "Die dit schrift zullen vinden..."). Na een aantal jaren verhuisde het gezin Heuts-Sleijpen naar een woning in de Kusterkesteeg nr. 109b.

Mijn oma

Mijn oma Lies Heuts is geboren op 5 januari 1888 te Cadier en Keer en is daar - volgens haar bidprentje "vrij onverwacht"- op 21 februari 1928 overleden. Zij is slechts 40 jaar oud geworden. Uit haar huwelijk met dorpsgenoot Pieter Schillings zijn vijf kinderen geboren. Eerst drie meisjes (Anna, Lies en mijn moeder Maij) en daarna twee jongens, beiden met de naam Sjeng. Die voornaam was dezelfde als die van de grootvader Sjeng Schillings. Ook hier werd de traditie van de naamgeving hooggehouden. De eerstgeboren jongen kreeg dezelfde voornaam als de grootvader van vaderszijde.

Dat dezelfde naam soms twee of zelfs meermaals in één en hetzelfde gezin voorkomt, is niet ongebruikelijk. Integendeel: gebruik was om wanneer een kind was overleden en een nieuwe boreling van hetzelfde geslacht zich had aangediend, die nieuw geborene vernoemd werd naar de overleden broer of zus.

Mijn oma is voor mij een onbekende: ik heb haar nooit gekend. Zelfs mijn moeder wist slechts zeer weinig over haar te vertellen. Dat geldt evenzeer voor de andere kinderen uit het gezin. Dat is alleszins begrijpelijk als men weet dat mijn moeder (Maij) 8 jaar oud was toen haar moeder overleed. De oudste (taant Anna) was net 11 jaar geworden en de jongste (noonk Sjeng) was 2 jaar. Aangenomen mag worden dat mijn oma, zoals veel meisjes uit een kleine agrarische dorpsgemeenschap als Keer, zich heeft gewijd aan haar taak als echtgenote en moeder. Dat betekende zorgen voor de opvoeding van de kinderen, het bijhouden van het huishouden en het assisteren van de echtgenoot bij de werkzaamheden die bij een boerderij hoorden.
Bekend is wel dat zij een goede naaister was, een bezigheid die overigens vele vrouwen beoefenden.
Het wereldgebeuren zal aan haar en vele van haar dorpsgenoten voorbij gegaan zijn.

Een trieste gebeurtenis
De reden voor een tweede kind met de naam Sjeng was een ongelukkige gebeurtenis met dodelijke afloop. Die gebeurtenis heb ik opgetekend in de maand maart 2003 in een gesprek met taant Lies (echtgenote van Leike Bessems), toen het nog enige levende kind van het gezin Schillings-Heuts. Zij verhaalde hoe de vier kinderen Schillings (Anna, Lies, Maij en Sjeng) op het erf van het ouderlijk huis aan de Rijksweg 27 (toen Steenweg genaamd) speelden.

De eerste woning links: het ouderlijk huis van Lies Heuts

Dit pand was, evenals de naastgelegen woning, ooit aangekocht door Jan (roepnaam Sjeng) Schillings, de schoonvader van oma Lies. Beide panden vormden nagenoeg één geheel en het achtererf werd ook gezamenlijk gebruikt. In het ene huis woonde Lies Heuts met haar echtgenoot Pieter Schillings en in het andere woonde de zus van haar man Elisabeth Schillings (Tente), gehuwd met Pieter Hubertus Dubois (noonk Pie). Als kind kende ik haar en sprak ik haar ook aan als Tente (Tante).

Op het erf stond in een hoek, tegen een muur, met de scherpe stalen punten naar beneden een zogenaamde 'kam' die gebruikt werd om het hooi dat op het land te drogen lag, op hopen te verzamelen en om al het hooi netjes van het land te schrapen, zodat niets meer liggen bleef.
Hoe het is kunnen gebeuren, is nooit duidelijk geworden maar de toen bijna 2 1/2 jaar oude Sjengske (geboren op 23 februari 1921) heeft vermoedelijk tegen deze kam gestoten of eraan getrokken. De kam viel om en één van de scherpe punten doorboorde de schedel van de peuter. Het bloed gutste er aan alle kanten met grote kracht uit; paniek alom! De overbuurman Rie van de Ven - vele Keerdenaren zullen hem kennen als secretarie-ambtenaar in Cadier en Keer - heeft getracht het bloeden te stelpen door het hoofdje van het ongelukkige kind met handdoeken te omwikkelen.

Onbegrijpelijk is het voor hedendaagse begrippen dat het kind niet in allerijl naar het ziekenhuis werd gebracht en daar geopereerd. Het wekt dan ook geen verbazing dat de plaatselijke dokter niets voor de peuter kon betekenen en na nog enkele dagen geleefd te hebben, is Sjengske op 1 september 1923 overleden. De lezer kan zich voorstellen wat het voor de ouders betekende om de enige zoon en stamhouder te zien overlijden.

Deze tragische gebeurtenis kreeg evenwel een gelukkig vervolg. Oma Lies baarde - iets meer dan twee jaar later - op 28 november 1925 opnieuw een gezonde zoon, de tweede Sjeng was geboren. Taant Lies verhaalt hoe mijn oma op deze geboorte reageerde: "Keender, iech höb mien Sjengske wer truuk". Deze (tweede) Sjeng Schillings is vele jaren lang (1968-1979) wethouder van de toenmalige gemeente Cadier en Keer geweest. Zijn overlijden - heel onverwacht - op 13 augustus 1979 maakte aan zijn wethouderschap een einde. Tevens runde hij aan de Limburgerstraat/Rijksweg een timmerbedrijf, dat later is overgenomen door één van zijn zoons. Dit bedrijf is daar nog steeds gevestigd.

Gedichtjes
Wel is van oma Lies een tweetal gedichtjes bewaard gebleven, die zij - blijkens de aanhef - voor haar kinderen heeft (over)geschreven. Het eerste handelt over een poes en het tweede gaat over een overleden vader en moeder. Eén van die ongedateerde gedichtjes (geschreven vóór februari 1921) treft u hierna aan. Het is van belang te weten dat op het moment dat oma Lies dit gedichtje op schrift stelde, haar ouders al overleden waren. Het is geen dichtkunst van allure maar charmeert net vanwege de eenvoud.

 

Pieter (Peer) SchilIings, echtgenoot van mijn oma
De huwelijkspartner van oma Lies kwam - dat was in die tijd niet ongebruikelijk - uit hetzelfde dorp. Hij heette Pieter (roepnaam Peer) Schillings en was op 29 juli 1887 te Cadier en Keer geboren en nagenoeg even oud als mijn oma. Hij was de jongste uit het gezin van Johannes Hubertus (Sjeng) Schillings en Maria Anna Theunissen. Deze laatste was afkomstig van Breust (Eijsden). Van de vier kinderen van het gezin Schillings-Theunissen bleven er uiteindelijk twee in leven: een jongen (Pieter) en een meisje (Tente). De andere twee kinderen overleden erg jong (9 maanden en 2 jaar). Pieter was landbouwer en een echte paardenliefhebber.

Zoals hierboven vermeld, hebben opa en oma Schillings-Heuts na hun huwelijk aan de Steenweg 27 (de huidige Rijksweg) gewoond. De woning was gelegen op de hoek van de Rijksweg en de Limburgerstraat. Bij hen in woonde de moeder van Pieter, die weduwe was (de auw vrôw Schillings). Zij was het die in dat huis een winkeltje dreef, waar sigaren, klompen, riemen etc te koop waren. Tevens diende de gooj (goede) kamer als café, waar je een glas bier of e dröpke (borrel) kon drinken. In dit pand is oma Lies ook overleden.

Van links naar rechts: Mai, Lies en Anna Schillings omstreeks 1923

Grootvader Pieter bleef met vier kleine kinderen tussen de 2 jaar en 11 jaar achter. De zorg voor de kinderen werd overgenomen door zijn inwonende moeder. Het zal haar niet licht gevallen zijn om op die leeftijd (77 jaar) te zorgen voor vier opgroeiende kinderen. In voorkomende gevallen zal Tente bijgesprongen zijn.

Grootvader Pieter Schillings hertrouwde, na het overlijden van zijn echtgenote in maart 1930, met Hubertina Margaretha (Leen) Spronck de weduwe van Johannes (Geelke) Dobbelsteijn. Zij bracht een zoon uit haar eerste huwelijk mee (Pieke); twee andere kinderen waaronder de tweelingbroer van Pieke waren al eerder overleden. Leen kreeg het maar druk met de kinderschare. Zij had niet alleen de zorg voor haar eigen zoon Pieke, maar ook voor de kinderen Anna, Lies en Maij uit het vorige huwelijk van haar man. Sjeng verhuisde niet mee, maar bleef op verzoek van Tente (die zelf kinderloos was) bij haar achter. Het gezin Schillings-Spronck werd verder nog uitgebreid met de kinderen Pierre en Elly.

Mijn opa Pieter en stiefoma Leen verhuisden op 15 maart 1936 naar een boerderij in de Dorpsstraat (thans Kerkstraat) gelegen naast de toenmalige pastorie. De boerderij werd gepacht van de familie Brouwers. Zie hiervoor de artikelreeks 'Het kadaster' van Jo Purnot in de Keerder Kroniek jaargang 4, 2000-2001, nr. 4. Zowel de boerderij als de pastorie zijn inmiddels verdwenen.

Tot slot
Het leven van mijn oma Lies Heuts zal via het geijkte patroon verlopen zijn. Als kind meehelpen in het huishouden en op de boerderij van haar ouders. De lagere school zal niet altijd bezocht zijn, zeker in de oogsttijd. De huwelijkspartner werd -vanwege de geringe mobiliteit- veel in de eigen dorpsgemeenschap gezocht en gevonden. Niet zelden werd daarbij door de ouders of andere familieleden een handje geholpen.

De leefwereld van onze grootouders was niet zo groot: die beperkte zich tot familiebezoek en de eigen dorpsgemeenschap. Bezoek aan de grote stad Maastricht zal wel regelmatig hebben plaatsgevonden. Het doel was daar vaak de markt en er werden inkopen gedaan die men in het eigen dorp niet aantrof.
Voorop stond de zorg voor de eerste levensbehoeften, zoals voedsel, kleding en een dak boven het hoofd. Als dat er was stemde dat tot tevredenheid. Wat is de wereld toch drastisch veranderd!

Bronnen:
- Taant Lies (Bessems-Schillings), met dank voor haar boeiende verhalen.
- L.éon Olislagers: Schillings, een familiegeschiedenis van 350 jaar (1650-1990).