Inleiding
In dit artikel laten wij u kennismaken met de bebouwing van ons dorp ruim 175 jaar geleden; het jaar 1842 om precies te zijn. Er zijn weliswaar geen foto’s of schilderijen uit die periode, maar wel is in dat jaar het kadaster ingevoerd. Dat kadaster geeft ons een betrouwbaar beeld van de ligging, het gebruik, de afmetingen en de namen van de eigenaren van de bebouwde percelen in die tijd.
Bijzonder is dat aan de hand van de kadasteradministratie en in het bijzonder de klasse-indeling van de gebouwen we een redelijk beeld kunnen reconstrueren van de kwaliteit van de woningen en boerderijen midden 19e eeuw.

 

Het artikel is als volgt ingedeeld:

1. Totstandkoming van het kadaster.
2. Het kadaster en kadasteradministratie.
3. De klasse-indeling van de woningen.
4. De kadasterkaart opgedeeld in negen kaartfragmenten, waarop de klasse-indeling per gebouw is aangegeven met bij iedere kaart een toelichting.
5. Wat valt op in het kadaster van 1842.
6. Tenslotte

 

1. Totstandkoming van het kadaster

Eind 18e eeuw (1794) werd onze streek bezet door de Franse legers en bij Frankrijk ingelijfd. De Fransen zorgden
voor grote veranderingen. Zij confisqueerden alle kerkelijke goederen, zij organiseerden al direct een volkstelling, voerden de militaire dienstplicht en de burgerlijke stand in, en zij maakten een begin met de kadastrale administratie. Dat laatste was belangrijk om op een ‘eerlijke’ manier grondbelasting te kunnen heffen. Nadat Napoleon was verslagen (1814) werd onze provincie samen met België ingedeeld bij het Koninkrijk der Nederlanden.

De kadasterwerkzaamheden kwamen toen op een laag pitje te staan. Pas in 1827 ging men hier verder met de opmetingen. Maar kort daarna kwam opnieuw een kink in de kabel, want in 1830 scheidde onze provincie (met uitzondering van Maastricht en Sint-Pieter) zich af van het Koninkrijk der Nederlanden en werden de Keerdenaren Belgisch onderdaan. Die situatie bleef zo tot 1839, vanaf dat jaar maakte Limburg weer deel uit van het Koninkrijk der Nederlanden. Daarna duurde het nog tot 1 januari 1841 voordat de kadastrale werkzaamheden weer werden opgepakt. Waarschijnlijk is dit gebeurd op basis van de opmetingen van 1827.

 

2. Het kadaster en de kadasteradministratie

Indeling in secties
Elke gemeente werd opgedeeld in kadastrale secties. De voormalige gemeente Cadier en Keer – in 1828 ontstaan door samenvoeging van Keer, Cadier en Sint-Antoniusbank – werd opgedeeld in twee secties. Sectie A: Keer en Sint-Antoniusbank en sectie B Cadier. De grens tussen Cadier én Keer was de Dorpsstraat/Kerkstraat/Einderweg. Alle percelen ten zuiden (aan de zijde van de kerk) waren Cadier (sectie B) en alle percelen ten noorden waren Keer (sectie A). Voor Honthem geldt dat het was ingedeeld was bij het kadaster van de gemeente Gronsveld. ’t Rooth was ingedeeld bij de gemeente Margraten.

 

Een perceel
Een van de belangrijkste onderdelen van het kadaster is het perceel. Elk stuk grond van eenzelfde soort bebouwing en dat aan dezelfde eigenaar toebehoorde werd een perceel genoemd. Bijvoorbeeld een woning met een schuur, stallen en een erf wordt tot één perceel gerekend. Stukken grond van dezelfde eigenaar die door heggen, muren of wegen waren gescheiden, werden eveneens aparte percelen. Alle kadastrale percelen kregen een uniek nummer voorafgegaan door de sectieletter waar ze bij hoorden. Men begon met de metingen in het noorden van de gemeente, dus Sint-Antoniusbank. Vandaar dat in ’t Gehuuch, zoals Sint-Antoniusbank genoemd werd, ook de laagste perceelnummers te vinden zijn.

 

OAT’s
Alle percelen werden per sectie genoteerd in grote boeken (door ingewijden de Oorspronkelijke Aanwijzende Tafels genoemd). In die OAT’s is per perceel aangegeven: – de sectie – het perceelnummer – de naam van de eigenaar – het soort gebruik (zoals huis, stal, schuur, erf, bakhuis, tuin, weiland, boomgaard, landbouwgrond, hakhout) – de afmetingen van het perceel – de klasseindeling (kwaliteit van de woning of de grond) en de plaatselijke benaming.

Fragment uit OAT. 1.plaatselijke benaming 2. perceelnummer 5. namen 6. voornamen 7. beroepen 8. woonplaatsen 9. artikel in legger 10. soort eigendom 12. inhoudsgrootte. De laatste kolom is gereserveerd voor: Voorlopige Klassering.

Kadasterkaarten
Bij de kadasteradministratie van de voormalige gemeente Cadier en Keer (waar ook Sint-Antoniusbank toebehoorde) horen vijf minuutkaarten en een verzamelkaart. Een minuutkaart is de eerste kadasterkaart van 1842 waarop alle percelen staan ingetekend. Deze minuutkaarten zijn definitief: er worden dus geen wijzigingen o aangebracht. Van de vijf minuutkaarten is sectie A (Sint-Antoniusbank en Keer) verdeeld over drie kaarten en sectie B (Cadier) over twee kaarten.

 

3. De klasse-indeling van de woningen/boerderijen/gronden
Voor dit artikel is de klasse-indeling het meest interessant; we willen immers meer weten over de kwaliteit van de bebouwing.

De percelen werden in twee groepen verdeeld: de niet-betimmerde percelen, (zoals weilanden, tuinen, bos e.d.) en de betimmerde percelen (woningen/boerderijen/bakovens/stallen en schuren). In dit artikel gaan we alleen in op de betimmerde percelen.

 

De bebouwde percelen waren in onze gemeente ingedeeld in tien klassen: Afhankelijk van de klasse-indeling werd de hoogte van de grondbelasting vastgesteld. Hiervoor waren tien gebouwen aangewezen die als norm dienden om de klasse vast te stellen.

Voorbeeld: Klasse 1 geldt voor een stenen gebouw met een leiendak en heeft vijf beneden- en vier bovenkamers. Een gebouw ingedeeld in klasse 10 daarentegen was een lemen hut met slecht een deur en een venster. Van beide uitersten kwamen er maar vier respectievelijk drie voor.
(zie grafiek op een van de volgende pagina’s)
Buiten deze indeling was er nog een kasteel, het huidige Blankenberg.

 

 

Segmenten van de klasse-indeling

De segmenten die bij de vaststelling van de klasse-indeling bij gebouwen een rol speelde waren:
⇨ De (buiten)muren: steen (veldkeien, breukstenen, mergel, soms veldbrandbaksteen) – deels steen en  deels 
              hout – hout en leem (vakwerk) – alleen leem

•       Het dak: – leiendak – pannendak – strodak
•       Het aantal kamers: – boven en beneden – alleen beneden

 

4. Negen (deel)kaarten

Marnix Haesen heeft de kadasterkaart van de voormalige gemeente Cadier en Keer opgeknipt in negen kaartfragmenten. Niet de hele kaart maar alleen die gedeelten waar gebouwen op staan. Tevens heeft hij elke klasse een kleur gegeven (zie hieronder). We krijgen daardoor een goed overzicht uit welk materiaal de woningen zijn opgebouwd. Verder is aangegeven welke percelen rond de bebouwing tuin, bouwland en boomgaard waren.

Onder elke kaart is de klasse-indeling in kleur aangegeven.

 

Klasse-overzicht
In de onderstaande grafiek een overzicht van het aantal woningen per klasse.

Op de horizontale as is de klasse-indeling 1 t/m 10 aangegeven en verticaal zijn in elke kolom het aantal woningen/boerderijen vermeld.

 

Klasse 1: Stenen gebouw, leiendak, 5 beneden en 4 bovenkamers (aantal 4)
Klasse 2: Stenen gebouw, pannendak, 3 beneden- en 3 bovenkamers (aantal 2)
Klasse 3: Stenen gebouw, strodak,5 beneden- en 4 bovenkamers (aantal 1)

Klasse 4: Stenen gebouw, pannendak, 4 beneden- en 2 bovenkamers (aantal 3)
Klasse 5: Stenen gebouw, strodak, 2 grote beneden- en 2 kleine bovenkamers (aantal 6)
Klasse 6: Stenen gebouw, strodak,3 benedenkamers (aantal 20)

Klasse 7: Gebouw deels steen, deels hout en leem, strodak en 2 benedenkamers (aantal 26)

Klasse 8: Gebouw van hout en leem, strodak, 2 kamers (daglonerswoning) (aantal 28)
Klasse 9: Gebouw van hout en leem, strodak, 2 kleine kamertjes (armeluis woning) (aantal 17)
Klasse 10: Lemen hut, slechts een deur en een venster (aantal 3)

 

Kaart 1: Dorpsstraat

Toelichting: kaart 1 (Dorpsstraat)
Cadier en Keer worden gescheiden door de Dorpsstraat, links (zuid) is Cadier kadastrale sectie B en rechts (noord) is Keer kadastrale sectie A.

De woningen/boerderijen op kaart 1 zijn in de volgende klassen ingedeeld:

Klasse 5 (licht blauw): Van steen gebouwd, strodak en 2 grote en 2 kleine benedenkamers (herbergier- of landbouwerswoning. Kad. A 249 (640m2)
Klasse 6 (beige):  Van steen gebouwd, strodak, pachthoeve met drie benedenkamers. Kad. A 226 (660 m2), Kad .A 232 (710 m2), Kad. A 250 (445 m2) en Kad. B 475 (585 m2), Kad. B 475 (585 m2), B 484 (540 m2), B 813 (250 m2), B 812 (355 m2).

Klasse 7 (geel): Deels van steen, deels van hout en leem met strodak en 2 goede benedenkamers. Kad. A 223 (805 m2), A 224 (470 m2), Kad. B 456 (300 m2), B 464 (140 m2).

Klasse 8 (donkergroen): Gebouw van hout en leem, strodak, 2 kamers (daglonerswoning). Kad. A 233 (200 m2), A 256 (210 m2) en Kad. B 808 (205 m2)
Klasse 9 (lichtroze): Gebouw van hout en leem, strodak, 2 kleine kamertjes (armeluis woning): Kad. B 465 (210 m2), B 469 (305 m2)

 

 

In de Dorpsstraat zijn verschillende huizen afgebrand. In ieder geval sectie B 469 (1928), B 475 (1919) en A 233 (1909).

 

Kaart 2: Dorpsstraat (oost) / Kerkstraat (west) / Limburgerstraat (west)

Toelichting kaart 2: Keer en Cadier worden gescheiden door de Dorpsstraat links (zuid) is Cadier kadastrale sectie B en rechts (noord) is Keer kadastrale sectie A.

De woningen/boerderijen van kaart 2 zijn in de volgende kassen ingedeeld:

Klasse 6 (beige):  Van steen gebouwd, strodak, pachthoeve met drie benedenkamers. Kad. A 275 (530 m2), A 285 (330 m2), Kad. A 250 (445 m2) en Kad. B 491 (170 m2)n en B 817 (360 m2).

Klasse 7 (geel): Deels van steen, deels van hout en leem met strodak en 2 goede benedenkamers. Kad. A 1272 (515 m2), A 274 (320 m2), A 282 (195 m2), Kad. B 502 (375 m2).

Klasse 8 (donkergroen): Gebouw van hout en leem, strodak, 2 kamers (daglonerswoning). Kad. A 1279 (215 m2), A 1278 (221 m2) en  A 290 (185 m2) en Kad. B 500 (130 m2) en B 815 (85 m2), en B 506 (160 m2).
Klasse 9 (roze): Gebouw van hout en leem, strodak, 2 kleine kamertjes (armeluis woning): Kad. A 1270 (210 m2), Kad B. 818 (160 m2).

 

Ook van de woningen die op kaart 2 staan zijn er in de loop der jaren verschillende afgebrand.

 

Kaart 3: Kerkstraat (onder de kerk) / Limburgerstraat

Toelichting Kaart 3. Kerkstraat (onder de kerk / Limburgerstraat)
Keer en Cadier worden gescheiden door de Dorpsstraat links (zuid) is Cadier kadastrale sectie B en rechts (noord) is Keer kadastrale sectie A.

De woningen/boerderijen van kaart 3 zijn in de volgende klassen ingedeeld:

Klasse 5 (licht blauw): Van steen gebouwd, strodak en 2 grote en 2 kleine benedenkamers (herbergier- of landbouwerswoning. Kad. A 303 (550m2)
Klasse 6 (beige):  Van steen gebouwd, strodak, pachthoeve met drie benedenkamers. Kad. A 226 (660 m2), Kad .A 232 (710 m2), Kad. A 1284 (495 m2) en  A 312 (400 m2).

Klasse 7 (geel): Deels van steen, deels van hout en leem met strodak en 2 goede benedenkamers. Kad. A 316 (305 m2), A 321 (210 m2), A 325 (170 m2), A 350 (315 m2) en Kad. B 530 (1290 m2), B 535 (270 m2). 

Klasse 8 (donkergroen): Gebouw van hout en leem, strodak, 2 kamers (daglonerswoning). Kad. A 295 (140 m2), A 327 (240 m2), A 337 (250 m2), A 342 (35 m2) en Kad. B 515 (80 m2), B 519 (455 m2), B 524 (130 m2).
Klasse 9 (roze): Gebouw van hout en leem, strodak, 2 kleine kamertjes (armeluis woning). Kad. A 296 (200 m2), A 343 (75 m2) en Kad. B 523 (145 m2).

Boerderij Jan Lambert Paulissen sectie A 363. De boerderij links is inmiddels afgebroken (tegenwoordig parkeerplaats voor de brandweerkazerne) en de voormalige schuur rechts is afgebroken of tot woonhuis verbouwd.  De boerderij A 363 was ingedeeld in Klasse 5: Stenen gebouw, strodak, 2 grote beneden- en 2 kleine bovenkamers.

Kaart 4: Kerkstraat (kerk en boven de kerk) / Limburgerstraat

Toelichting kaart 4. Kerkstraat (kerk en boven de kerk) / Limburgerstraat

Keer en Cadier worden gescheiden door de Dorpsstraat links (zuid) is Cadier kadastrale sectie B en rechts (noord) is Keer kadastrale sectie A.

De woningen/boerderijen van kaart 4 zijn in de volgende klassen ingedeeld:
Klasse 1 (lichtgroen): van steen gebouwd, met leiendak, pachthof, 5 beneden en 4 bovenkamers. Goed doortimmerd en goed ingericht. Kad. A 365 (810m2) en Kad. B 545 (1085m2).
Klasse 3 (roze): van steen gebouwd met strodak en 5 beneden- en 4 bovenkamers. Landbouwerswoning. Kad. A 369 (270 m2).
Klasse 4 (donker blauw): van steen gebouwd met pannen bedekt. Kad. A 1189 (560 m2).
Klasse 5 (licht blauw): Van steen gebouwd, strodak en 2 grote en 2 kleine benedenkamers (herbergier- of landbouwerswoning. Kad. A 1196 (455 m2) en Kad. B 556 (300 m2), B 562 (500 m2).
Klasse 6 (beige):  Van steen gebouwd, pachthoeve met strodak en drie benedenkamers. Kad. A 347 (550 m2),  A 370 (180 m2), Kad. B 544 (470 m2) en  B 819 (165 m2).

Klasse 7 (geel): Deels van steen, deels van hout en leem met strodak en 2 goede benedenkamers. Kad. A 360 (220 m2), A 382 (570 m2), A 1322 (120 m2), A 350 (315 m2), A 356 (430 m2), A 1288 (280 m2), A 376 (220 m2), A389 (460 m2).

Klasse 8 (donkergroen): Van hout en leem, strodak met 2 kamers (daglonerswoning). Kad. A 1207 (240 m2), A 387 (180 m2), A 386 (130 m2),  en Kad. B 566 (125 m2).
Klasse 9 (roze): van hout en leem met strodaken en met 2 kleine kamertjes (armeluis woning). Kad. A 1291 (140 m2), A 1290 (95 m2) en A 1321 (290 m2), A 1326 (140 m2) en B 825 (210 m2), B 820 (135 m2).

 

 

Kaart 5: Kerkstraat (oostzijde) / Limburgerstraat

Toelichting kaart 5. Kerkstraat (oostzijde) / Limburgerstraat

Keer en Cadier worden gescheiden door de Dorpsstraat links (zuid) is Cadier kadastrale sectie B en rechts (noord) is Keer kadastrale sectie A.

De woningen/boerderijen van kaart 5 zijn in de volgende klassen ingedeeld:
Klasse 1 (lichtgroen): van steen gebouwd, met leiendak, pachthof, 5 beneden en 4 bovenkamers. Goed doortimmerd en goed ingericht. Kad. B 578 (1080m2) en Kad. B 545 (1085m2).
Klasse 6 (beige):  Van steen gebouwd, pachthoeve met strodak en drie benedenkamers. Kad. A 1221 (650 m2).

Klasse 7 (geel): Deels van steen, deels van hout en leem met strodak en 2 goede benedenkamers. Kad. A 1213 (275m2), A 1327 (400 m2).

Klasse 8 (donkergroen): Van hout en leem, strodak met 2 kamers (daglonerswoning). Kad. A 1218 (230 m2), en B 576 (270 m2).
Klasse 10 (donkergeel): van leem gebouwde hut, met strodak en één deur en één venster). Kad. A 1210 1(25 m2).

 

 

Kaart 6: Aan ’t Eindsje

Toelichting kaart 6. Aan ’t Eindsje

Keer en Cadier worden gescheiden door de Dorpsstraat/Kerkstraat/Einderweg, links (zuid) is Cadier kadastrale sectie B en rechts (noord) is Keer kadastrale sectie A.

De woningen/boerderijen van kaart 6 zijn in de volgende klassen ingedeeld:
Klasse 1 (lichtgroen): stenen gebouw, leiendak, pachthof, 5 beneden en 4 bovenkamers. Kad. B 581 (630m2).

Klasse 7 (geel): Deels van steen, deels van hout en leem met strodak met 2 goede benedenkamers. Kad. A 1327 (400 m2), A 1331 (145 m2), A 1245 (105 m2) .

Klasse 8 (donkergroen): Van hout en leem met stro met 2 kamers (daglonerswoning). Kad. A 1332 (60 m2), en A 1330 (175 m2), A 1238 (165 m2) en Kad. B 640 (140 m2)
Klasse 9 (roze): van hout en leem met stro gedekt met 2 kleine kamertjes (armeluis woning). Kad. A 1241 (75 m2), A 1333 (70 m2) en Kad. B 646 (95 m2).

 

 

Kaart 7: Rijksweg

Toelichting kaart 7. Rijksweg

Beide woningen van kaart 7 liggen in Cadier sectie B.

Klasse 4 (donker blauw): van steen gebouwd met pannen bedekt. Kad. B 793 (580 m2).
Klasse 9 (roze): van hout en leem met strodak en 2 kleine kamertjes (armeluis woning). Kad. B 795 (105 m2).

 

B 795. Klasse 9.

Heeft in de 19de eeuw dienstgedaan als illegaal schooltje. Afgebroken.

 

De weg die parallel aan de Rijksweg liep is niet meer.

 

Kaart 8: (Sint-Antoniusbank)

Toelichting kaart 8 (Sint-Antoniusbank)

De woningen/boerderijen van kaart 8 zijn in de volgende klassen ingedeeld:

Klasse 2 (mosgroen): stenen gebouw, met pannendak, pachthoeve, heeft beneden- en 3 bovenkamers.  Ligt buiten het dorp. Kad. A 1253 (530m2) en A 1258 (100m2).
Klasse 4 (donker blauw): van steen gebouwd met pannendak, pachthoeve, 4 kamers beneden en 2 kamers boven.  Kad. A 1259 (1440 m2).
Klasse 5 (licht blauw): Van steen gebouwd, met strodak en 2 grote en 2 kleine benedenkamers. Herbergiers- of landbouwerswoning. Kad. A 5 (1770 m2).
Klasse 6 (beige):  Van steen gebouwd, pachthoeve met strodak en drie benedenkamers. Kad. A 24 (560 m2),  A 22 (265 m2).

Klasse 8 (donkergroen): Van hout en leem met strodak en 3 benedenkamers (daglonerswoning). Kad. A 23 (285 m2).

Klasse 10 (donkergeel): Lemen hut met strodak en één deur en één venster). Kad. A 10 (40 m2), Kad. A 11 (50 m2).

 

Kaart 9 Blankenberg

Toelichting kaart 9 Blankenberg
Kasteel. Kad. B 724 (1920 m2).

Klasse 2 (mosgroen): stenen gebouw, met pannendak, pachthoeve, heeft 3 beneden- en 3 bovenkamers.  Ligt buiten het dorp. Kad. B 722 (2790 m2).
Klasse 8 (donkergroen): Gebouw van hout en leem met strodak en 2 kamers (daglonerswoning). Kad. B 717 (70 m2).

De bezittingen van Pichot du Plessis behoren tot Groot-Blankenberg en de bezittingen van graaf de Liedekerke tot Klein-Blankenberg.

 

5. Wat valt op in het kadaster van 1842

De bebouwing
Langs de Dorpsstraat en de Kerkstraat zien we een regelmatige bebouwing (kaart 1 t/m 4). Dit in tegenstelling tot de Limburgerstraat waar in 1842 aan de zuidkant maar een vijftal gebouwen stond. Aan de noordkant van de Limburgerstraat stonden er meer (kaart 2 t/m 4).

 

Welstand
Vaak is aan huizen de welstand van bewoners af te lezen. Als we die stelling op ons dorp in 1842 loslaten, dan geeft dat geen fraai beeld want bijna 50% van de huizen zijn dagloners- en armeluis-huisjes en zelfs drie lemen hutten. Daar was ongetwijfeld schraalhanskeuken meester.
In de huizen die alleen maar een benedenverdieping hadden – volgens de opgave 85% – waren boven geen slaapkamers, maar moest men in de keuken, in een opkamertje, de bèddekoetsj (alkoof) of in een ruimte onder het strooien dak de nacht doorbrengen.
Volgens de kadastrale gegevens zouden, op negen huizen na, alle huizen een strooien dak hebben gehad. Geen luxe, maar wel een bron van oongesiefer (ongedierte). Niet vreemd dat er in de 19e eeuw nogal wat huizen in vlammen zijn opgegaan.
Een positieve situatie was dat bij bijna elk huis ‘ne moostem  (groentetuin) hoorde.

 

Tenslotte

Binnen de provincie, ook in onze gemeente, zijn de heemkundeverenigingen bezig de kadasteradministratie 1842-1850 te digitaliseren om die voor historisch onderzoek te kunnen gebruiken. Een voorbeeld van zo een onderzoek vindt u in dit artikel: Ons dorp in 1842.

 

Binnen onze Kring zijn Sjef Boumans, Huub Souren, Marnix Haesen en Jo Purnot met veel enthousiasme met dit digitaliseringsproject bezig. Zij kunnen nog hulp gebruiken. Mocht u wat vrije tijd over hebben, vertrouwd zijn met een computer en bovendien geïnteresseerd zijn in het verleden van ons dorp dan kunt u zich – vrijblijvend – voor nadere informatie melden bij Jo Purnot.

 

Onderzoek: Jo Purnot

Kaarten: Marnix Haesen