Persoonsnaam verwijst naar stamvader
door Lei Haesen
Iedereen heeft een voornaam en een achternaam en is daar bij tijd en wijle trots op. Het is “eigens”, een deel van je bestaan. Samen met de voornaam of roepnaam maakt de familienaam je uniek. Vaak wil men weten waar de naam vandaan komt en wat deze betekent. In een aantal bijdragen gaan wij op zoek naar de oorsprong en betekenis van Keerder familienamen.
Hoe zijn we te werk gegaan? Wij hebben eerst een index gemaakt van alle geslachtsnamen die voorkomen in de doop- en huwelijksregisters van de parochie van de Heilige Kruisverheffing vanaf 1614, de registers van overlijden vanaf 1662 en de registers van de Burgerlijke Stand van de voormalige gemeenten Cadier en van Keer tot 1940, een periode van ongeveer 325 jaar.
Wilhelmus Lambertus (Lambaer) Keulen (1897-1978) en echtgenote Maria Gertrudis Bessems (1900-1968)
Vervolgens hebben wij uit deze index een ruime selectie gemaakt met als criteria: de familie moet minstens een drietal generaties in Cadier, Keer of Honthem hebben gewoond of nakomelingen en naamgenoten bezitten tot in onze tijd.
Voor de verklaring van de herkomst en betekenis van de namen hebben wij vooral dankbaar gebruik gemaakt van de tussen 1980 en 1983 verschenen artikelenserie van Jos Crott in de Limburger onder de titel “… is de naam”. Deze serie is later in boekvorm uitgebracht: “Familienamen in Limburg”. Na het overlijden van Jos Crott werd deze uitgave bewerkt en aangevuld door Jo Hoen. Veel familienamen zijn ontstaan in een periode waarover geschreven en bewaard gebleven bronnen spaarzaam zijn of zelfs geheel ontbreken. Het vinden van de eerste naamdrager is vaak onmogelijk. Bij zeker tien procent van de gegeven verklaringen van oorsprong is er daarom sprake van waarschijnlijkheden. In enkele gevallen worden meerdere verklaringen gegeven.
Wanneer je bijvoorbeeld de bijbel, een boek over Griekse of Romeinse goden of een vroeg middeleeuws verhaal leest, dan hebben daarin voorkomende personen in het algemeen slechts één naam, soms gevolgd door een bijnaam. Men begint al met Adam en Eva, en vervolgens namen als Mozes, Caesar, Mars, Karel de Grote en Lodewijk de Vrome. Aanvankelijk waren de namen in onze streken van Germaanse oorsprong. Na de kerstening van onze streek deden bijbelse namen hun intrede. Toen in de twaalfde eeuw de verering van heiligen een algemene geloofsuiting werd, werden de dopelingen naar hen vernoemd. De Germaanse namen werden verchristelijkt. Eerst toen de leefgemeenschappen groter werden, ontstond de behoefte meerdere personen met dezelfde naam van elkaar te onderscheiden. Achter de roepnaam plaatste men;
a. de naam van de vader (soms ook van de moeder)
b. het beroep
c. een plaats-of streeknaam
d. een bijnaam
In deze bijdrage beperken wij ons geschiedenislesje tot het ontstaan van familienamen uit voornamen. Ongeveer de helft van de hedendaagse geslachtsnamen is afgeleid van een oorspronkelijke voornaam of roepnaam, ontstaan door in de volksmond de vadersnaam (of moedersnaam ) aan de roepnaam toe te voegen. Later, toen deze naamsaanduiding nog niet toereikend was, werd er zelfs een derde generatie bij betrokken: de naam van de grootvader of grootmoeder. Deze wijze van aanduiding van personen is bij oudere Keerdenaren nog steeds in zwang. In onze Kroniek heeft de lezer met deze wijze van naamgeving al vaker kennisgemaakt. Enkele voorbeelden: Trees va Pùiwke (Daemen), Sjiel va Colla (Spronck) en Pie va Sjang va Kläöske (Bisscheroux).
V’r sjrieve òs Claessens
Foto gemaakt in 1943 in de huiswei van boerderij Claessens in de Kerkstraat (nu Kerkstraat no. 10). Van links naar rechts: Louise (Wies), Jeannet, Ellie, moeder Henriette Claessens-Gilissen, Marie, Frans en Lien.
De officiële (doop)naam werd in het dialect omgevormd tot een roepnaam: een verkorte vorm van de eigenlijke naam. Vooral uit deze roepnamen ontstonden de familienamen. De meeste zijn te herkennen aan de uitgangen –s of – (s)en.
Voorbeelden:
Piet de zoon van Claes>Piet Claeszoon.Piet Claes(s)en
Claes de zoon van Frank>Claes Frankszoon>Claes Francken
Het toevoegen van de vadersnaam hield wel in dat elke generatie de naam veranderde. Piet de zoon van Claes kreeg de naam Piet Claessen(s), maar diens zoon Claes ging Claes Pieters heten. Het veranderen van namen werd (bijna) onmogelijk na de invoering van de Burgerlijke Stand in de Franse tijd, globaal genomen rond 1800. Eerst in 1825 werd bij Koninklijk Besluit gelast dat ieder een vaste geslachtsnaam moest kiezen en verandering was alleen nog bij wet mogelijk. Met “vaste” namen bedoelen wij niet de schrijfwijze. De meeste mensen konden niet of nauwelijks lezen en schrijven en wanneer hun namen door de pastoor in het doopregister ingeschreven werden, gebeurde dit vaak “op het gehoor”. Zo zijn wij als varianten van de familienaam Caelen (of moeten we zeggen Colen) tegengekomen:Calen, Coulen, Colen, Coelen, Coolen, Koelen, Kohlen, Kolen en Koolen.
En wat te zeggen van Franciscus Hochstenbach en zijn nakomelingen? Hij werd in 1789 in Born gedoopt als Hochstenbach, maar overleed in 1857 in Honthem als Oostenbach. Zijn kinderen werden afwisselend als Hochstenbach en Oostenbach ingeschreven en hun nakomelingen komen nu nog onder beide namen voor. Wanneer je nu de naam Oostenbach probeert te verklaren zonder het voorafgaande te weten, raak je het juiste spoor bijster en kom je waarschijnlijk tot een verkeerde conclusie.
Het mag duidelijk zijn dat een afwijkende schrijfwijze van de naam nog niet betekent, dat men geen gemeenschappelijk voorouder heeft. Omgekeerd is het niet vanzelfsprekend dat twee personen met dezelfde naam ook (verre) familie van elkaar zijn.
Hieronder treft u het begin van het overzicht aan van Keerder familienamen die afgeleid zijn van een roepnaam. Hoewel we een alfabetische volgorde aanhouden, behandelen we niet eerst alle familienamen met een A, vervolgens alle met een B, enzovoorts. We verspreiden “het alfabet” over verschillende afleveringen. Van de geslachten waarvan momenteel nog nakomelingen leven en van de families die eeuwenlang het dorpsleven hier mede bepaald hebben, geven wij enige bijzonderheden van de eerste naamdrager.
| voornaam | roepnaam | familienaam |
|
Arnoldus
(= als een adelaar heersend) en ook Ernen
|
Aart, Aard | Aarts, Aerts, Arts, Ernon |
|
Ruim driehonderd jaar geleden vestigde Joannes Aerts zich na zijn huwelijk met Gertrudis van der Linden in Keer. Zijn nakomelingen zouden tot ver in onze eeuw in Keer en Honthem blijven wonen. De Keerder tak van de familie Ernon is nog jong. De in Oud-Valkenburg geboren Jan Servaes Ernon was de eerste. Na zijn huwelijk in 1888 met Marie Collette Antoinetta Ruwet vestigde hij zich in ons dorp. Zoon Alfred was hier gemeentesecretaris (1923-1941). |
| voornaam | roepnaam | familienaam |
| Anselmus (= door de goden beschermd) | Ansem | Aussems |
|
Tot de oudste families behoort zeker het geslacht Aussems. Ruim voor 1614 hadden naamgenoten zich hier gesetteld. Zij behoorden tot de notabelen van het dorp. Zo komen we in 1381 Gilis Aussems, Kummers zoon van Honthem, tegen als leenheffer van de Hof Klein-Blankenberg. Schepen Willem Aussems, gehuwd met Anna Francken en overleden in 1628, is de oudst voorkomende naamdrager in de kerkregisters. |
| voornaam | roepnaam | familienaam |
| Sebastianus (=de verhevene,de eerwaardige) | Bas | Bastin, Bastings |
| Landbouwer Jacques Joseph Bastin, pachter op Blankenberg, en zijn vrouw Maria Agnes Grosjean waren beiden in Berneau (België) geboren. Ook hun tien kinderen zagen aldaar of in Richelle het levenslicht. Midden jaren1800 vestigde het gezin zich in Cadier en Keer. Huidige naamdragers zijn nakomelingen van dit ouderpaar. |
| voornaam | roepnaam | familienaam |
| Nicolaes (=overwinnaar van het volk) | Claes, Kol(la) | Claessen(s), Claessen(s), C(K)o(o)len, Collin en vml. Keulen |
|
Verschillende families Claessen en varianten van deze naam woonden in Cadier en Keer. De oudste naamdragers werden onder meer geboren in Berg en Terblijt, Eckelrade en Margraten. Jan Colen was geboortig van Sint Geertruid. Daar huwde hij met Gertrudis Beckers. Rond 1870 kwam hij in Honthem wonen. Het geslacht Keulen is pas honderd jaar hier woonachtig. De in Lindenheuvel/Geleen geboren Adam (Daam) Keulen, gehuwd met de Keerse Elisabeth Hubertina Braeken, was de eerste naamdrager. |