Oud nieuws

Uit de krant begin vorige eeuw
Verkiezingsperikelen in 1909
door Jo Purnot

Het lezen van oude kranten is altijd weer spannend, want je weet van tevoren niet welke ‘smakelijke’ artikelen je tegenkomt. Deze keer een bericht waarbij men de wenkbrauwen kan fronsen.

Verkiezingsonregelmatigheden
Op 10 november 1909 stond in het Algemeen Handelsblad een relaas over de resultaten van een onderzoek naar verkiezingsfraude. Over ons dorp schreven de onderzoekers:

Te Cadier en Keer moet de burgemeester den veldwachter hebben rondgestuurd met de candidatenlijst en een rijksdaalder hebben laten beloven voor elke onderteekening. Dit laatste is ontkend, maar vast staat dat de veldwachter met de lijst is rondgegaan. Het is niet bewezen dat dit op last van den burgemeester is geschied, maar dat is moeilijk te bewijzen als de afspraak ontkend wordt. Er zijn meer zulke gevallen waarin men een afspraak ontkent.

Kiesstelsel in 1909
Op 11 juni 1909 werden Tweede Kamerverkiezingen gehouden. Er was toen nog geen algemeen kiesrecht, dat kwam pas in 1917 voor mannen en vanaf 1919 voor vrouwen. Overigens mochten in 1909 nog niet alle mannen naar de stembus, want stemrecht was afhankelijk van de belastingen die men betaalde, spaargeld dat men had of de functie die men bekleedde.
Ook was er in 1909 nog sprake van een districtenstelsel, wat betekent dat elk district een vertegenwoordiger voor het eigen district kon kiezen. De gemeente Cadier en Keer was in 1909 bij het district Gulpen ingedeeld.

‘Een luchtje’
‘Den Haag’ was ter ore gekomen dat aan de gang van zaken rond de verkiezingen in het district Gulpen in dat jaar ‘een luchtje’ zat.

Jhr. Charles Ruijs de Beerenbrouck (1873-1936).

Zo zelfs dat er een officieel onderzoek werd ingesteld naar de gang van zaken. De belangrijkste kandidaat in het district Gulpen was jonkheer Charles Ruys de Beerenbrouck van de Algemeene Bond van RK-kiesverenigingen. Deze Bond, die in 1904 was opgericht, werd in 1927 omgevormd tot de Rooms-Katholieke Staatspartij (RKSP).

De bemoeienis van de burgemeester
Ofschoon de burgemeester ontkende, moet zeker niet uitgesloten worden dat hij de veldwachter heeft ingezet om de kiezers over te halen tegen een beloning op Ruijs te stemmen.
Onze burgemeester, Mathijs Thomassen, pachter van hoeve Blankenberg, stond immers bekend als een potentaat die zich overal mee bemoeide, niet alleen met gemeentelijke zaken.De in het artikel genoemde veldwachter - in het Keerder dialect de baoj genoemd – was Johannes Nicolaas (Kläöske) Bisscheroux (1846-1913). Hij zal weinig verweer gehad hebben tegen zijn burgemeester. Hij was gezagsgetrouw en deed precies wat zijn baas hem opdroeg.

Ook in Margraten
Het onderzoek bracht ook in Margraten een geval van kiezersbeïnvloeding aan het licht. Daar was het niet de burgemeester, maar de geestelijkheid die zich uitdrukkelijk met de verkiezingen bemoeide. Deze hoefde geen beloning in het vooruitzicht te stellen maar dreigde met een straf door de Heer van Hierboven die zou kunnen volgen indien de gelovigen niet op een katholiek zouden stemmen.

In het eerdergenoemde artikel in het Algemeen Dagblad stond:
Zoo moet een geestelijke te Margraten gezegd hebben: “Wanneer gij in uw stemhokje staat, dan ziet God u; wanneer in de loop van het jaar bij u een koe of varken doodgaat, dan weet ik op wien gij gestemd hebt!” Aldus het onderzoeksrapport. 

Burgemeester Mathijs Thomassen (1846-1919)

Resultaat van de verkiezingen
Jonkheer Charles Ruijs de Beerenbrouck had zich het liefst in het kiesdistrict Maastricht kandidaat gesteld, waar hij raadslid was, maar daar kwam hij niet aan de bak. Uiteindelijk was het Gulpen waar hij de strijd aanging en die glansrijk won; van de ruim negenduizend stemmen kreeg hij er 4098 en haalde daarmee veruit de meeste stemmen. Nummer twee P.M.F.H. Brouwers kwam niet verder dan 2787 stemmen. En een derde kandidaat, H.H. van Kol haalde nog geen honderd (97) stemmen.

Ten slotte
De politieke consequenties voor Ruijs de Beerenbrouck na de verkiezingen in 1909 waren groot. Buiten een aantal hoge politieke ambten werd Ruijs in 1918 de eerste katholieke minsterpresident en leidde hij drie kabinetten. Hij heeft daarmee belangrijk bijgedragen tot de emancipatie van de katholieken die tot het einde van de negentiende eeuw waren achtergesteld bij de protestanten.

Wilt u zelf ook via internet oude kranten lezen ga dan naar: www.Delpher.nl en zoek op Cadier en Keer, Honthem of ’t Rooth en een nieuwe historische wereld gaat voor u open.