Keer in oude ansichten

Kaarten met een aangezicht
Kruùsing Väörsjtraot/ Oondersjtraot en  Rièkswieëg
door drs. Harry H.M. Beckers

De datering van een ansichtkaart
Evenals bij de vorige artikelen zullen wij ook dit keer een algemeen aspect van de ansichtkaart aan de orde stellen. En dit keer is dat de datering van de kaart.
In het geval van verzonden ansichtkaarten zal het meestal niet moeilijk zijn om de kaart te dateren. Die kan - soms met enige moeite - worden afgelezen uit de poststempel. Ook al is de kaart pas jaren na het drukken verzonden, toch kan er dan een indicatie zijn van de tijd waarin de kaart is gedrukt.
Moeilijker is het - hetgeen nogal vaak voorkomt - als de postzegel is verwijderd of een aankomststempel ontbreekt. Wij zullen dan het jaar van drukken uit andere kenmerken dienen te achterhalen.

Daarvoor onderscheiden wij de kaarten in verschillende typen; elk type kan - grofweg – in één van de volgende tijdsperioden worden ingedeeld:
- lithografische kaarten: 1895 – 1905 (ook wel ‘steendruk’ genoemd omdat met een pers de geïnkte tekening wordt overgebracht op papier)
- kaarten met ongedeelde adreszijde: vóór 1910
- kaarten met gedeelde adreszijde: vanaf 1905
- matte zwart-witkaarten: 1930 – 1940
- glanzende kaarten en kaarten met gekartelde randen: na 1945
- ingekleurde (handmatig) kaarten: 1900 - 1950
Met het voorgaande als hulpmiddel lukt het meestal om een globale inschatting van de ouderdom van de kaart te maken.

De thans te bespreken ansichtkaart is bijzonder; niet alleen vanwege haar leeftijd (circa 85 jaar) maar ook omdat zij met de hand is ingekleurd. Dat was een tijdrovend en secuur werkje. Overigens stemt het resultaat van de inkleuring veelal niet overeen met de werkelijkheid.

De afbeelding
De ansichtkaart toont ons de kruising van de huidige Oonderstraot (Dorpsstraat) en Väörstraot (Kerkstraat) met de Rièkswieëg (Rijksweg), gezien vanaf de Oondersjtraot. Wat opvalt zijn de personen. Zeven poseren bij de entree van de Kerkstraat tegen de (in 1958) afgebroken woning. De woning is het laatst bewoond door Pierre Brouwers, gehuwd met Maj va de Sjreur (Maij Schreurs). Midden op de Rijksweg staat nog een jongeman pontificaal met zijn fiets in de hand. Bevreesd voor de op de achtergrond uit de richting Margraten komende auto is hij kennelijk niet.

Vanaf links zien wij een meisje eveneens met een fiets met daarnaast twee manspersonen, waarvan er één tegen een forse electriciteitspaal leunt. Alle overige personen zijn vrouwen in dagelijkse kledij. Eén draagt een kind op de arm met naast haar een vrouw met een haam (juk) met twee emmers. Kennelijk is zij van plan om te gaan pötte (water halen) bij de vooraan in de Oondersjtraot (Dorpsstraat) liggende waterput. Deze put, ook wel de ‘oonderste put’ genoemd lag ongeveer 50 meter vanaf de Rijksweg aan de rechterkant. Het was één van de drie gemeentelijke plekken om drinkwater en water voor het karnen van boter te halen. Van de laatste twee vrouwen (jonge meisjes?) houdt één de haam vast en de ander ’n bessem (bezem). Het is duidelijk dat iedereen voor de foto poseert.

Het huis achter de witgekalkte woning is eigendom geweest van Bèrke Roebroeks, gehuwd met Lies Willemsen. Tot in de tachtiger jaren is dit pand in handen van leden van de familie Roebroeks gebleven. In de woning daarachter heeft Nieële (Bisscheroux) en later haar jongste dochter Fien, gehuwd met de Wiete va Hier (Juup van Geleen) tot het begin van de jaren zeventig een kleine winkel in koloniale waren gehad.

Naast Nieële is de woning en slagerij van Sjang Nelissen, gehuwd met Tina Damen, gelegen; de winkel is later overgenomen door zijn oudste zoon Sjuul. Het laatste pand op de ansichtkaart (achteraan rechts) is de (nog niet verbouwde) boerderij van Sjeng Claassens, gehuwd met Maria Henriëtte Gilissen. Toen beiden in 1958 de boerderij verruilden voor een nieuw gebouwd huis op de plek van de afgebrande schuur en de naastgelegen graanmolen (vröchtemuële), betrok Joseph Janssen met zijn gezin de boerderij.

Op de boom rechts op de kaart merken wij een witgekalkt vierkant op, kennelijk bedoeld als attentiepunt voor het verkeer. Achter de boom is een deel van ’t sjpookhoès te zien. Het huis heeft zijn naam te danken aan het gerucht dat het er – begin 50-er jaren – spookte. Dit vakwerkhuis is rond 1825 gebouwd door de ongehuwde Helena Wijsen. Het huis kwam er omdat het boerderijtje van Helena (en dat van haar broer) in de weg stond in verband met de aanleg van de Rijksweg.

Geen enkele van de drie wegen is geasfalteerd en van een trottoir is geen sprake. Wel kunnen wij zien dat de oprit van de Dorpsstraat naar de Rijksweg bestraat is met grote keien.
Leuk detail vormen nog de twee kippen die op de straat proberen hun kostje bij elkaar te scharrelen; de ene rechts beneden op de ansichtkaart en de andere - overigens moeilijk zichtbaar - in de Kerkstraat nabij de elektriciteitspaal. Deze (forse) paal was nog niet voorzien van een straatlantaarn; openbare verlichting was er kennelijk nog niet.

Wie de personen op de kaart zijn is niet bekend. Vermoedelijk zullen het bewoners zijn van de woningen in de onmiddellijke nabijheid van de plek waar de foto voor de ansicht gemaakt is.

De datering
Helaas is het niet mogelijk om de kaart met zekerheid te dateren. De postzegel is afgeweekt, kennelijk door een verzamelaar. Een andere betrouwbare datering kan echter ook worden gevonden door te kijken naar de datum van de poststempel. Onze kaart is voorzien van een poststempel: hieruit kunnen wij (met een licht voorbehoud) de datum 27 juli 1928 afleiden.

De kaart is geschreven aan Den Jongen Heer Willy Steinbusch (zie hierboven). Uit de adressering blijkt dat deze toen studeerde aan het Collège Saint Hadelin in Visé. Dit college bestaat nog steeds; iedereen die vanaf Moelingen Visé binnenrijdt zal het grote gebouw aan de rechterkant – net voor het binnenrijden van Visé – niet over het hoofd kunnen zien. Hadelin (circa 690) was een Ierse monnik die onder meer in onze contreien (Maastricht) predikte. Hij is de patroonheilige van Visé.

Willy (de Beste vriend) heeft kennelijk goed zijn best gedaan op het college. Dat kunnen wij afleiden uit de tekst op de achterzijde van de kaart. Daar lezen wij: Mits ik u kaart ontvangen heb en gezien de goede punten, schrijf ik u eenige woorden om u te felisiteren. Dat is ook het moment om te laten weten hoe het met de gezondheid van de schrijver van de kaart staat: Ik ben nog goed gezond.
Willy was kennelijk niet de enige student uit deze contreien aan het Saint Hadelin. We lezen: Maak de groeten aan Victor Spauwen en Leon Crijns. Op een ansichtkaart was niet zoveel plaats om veel mededelingen te doen. De kaart eindigt dan ook al snel met: De groete van G en G van Hoven. Later zijn er onderaan nog groeten bijgeschreven: en van Jean Mingels. Deze kwam kennelijk tijdens het schrijven van de kaart de kamer binnen en vond dat ook zijn groeten op de kaart niet mochten ontbreken.

De familie van Hoven
De kaart is afkomstig van de familie van Hoven, bewoners van kasteel Blankenberg. De schrijver is één van de broers van Hoven: Gerard (1913) later gehuwd met Sophie Van Laar (een zus van burgemeester Jef Van Laar van Cadier en Keer) of zijn broer Guillaume (1915-1995), de latere echtgenoot van Alice Pinckers geboortig van Slenaken. Beide broers hadden de lagere school gevolgd in Saint Hadelin, voornamelijk om de Franse taal te leren. In die tijd was beheersing van het Frans – zeker voor mensen die direct aan de grens woonden – een belangrijke zaak. Elke morgen peddelden zij op de fiets vanuit hun toenmalige woonplaats Laag Caestert (Op de Sjaans) naar Visé en weer terug. De geadresseerde Willy Steinbusch die in het internaat van Saint Hadelin verbleef, is naar alle waarschijnlijkheid een schoolvriendje van Guillaume en Gerard. Niet lang na hun verhuizing naar Blankenberg heeft een van de broers van Hoven (vermoedelijk de oudste, de toen 15-jarige Guillaume) deze kaart geschreven.

De familie van Hoven verhuisde rond 1928 van Laag Caestert (Eijsden) naar Blankenberg. Aanleiding was de catastrofe in de winter 1927-1928; als gevolg van overstromingen door de hoge waterstand van de Maas en de Voer was nagenoeg alle vee Op de Sjaans verdronken. In financiële zin betekende dit een fikse strop en dat bracht de noodzaak met zich elders een nieuwe start te maken. Dat werd dus kasteel Blankenberg. Voor Guillaume en Gerard betekende dit tevens een abrupt einde van hun schooltijd in Visé. In Blankenberg konden zij op de boerderij direct de handen uit de mouwen steken.

Ten slotte
Met een fiets poseren op de Rijksweg is niet meer mogelijk. Het autoverkeer heeft deze weg al lang geleden voor zich opgeëist. Forse infrastructurele ingrepen zijn de laatste tientallen jaren nodig gebleken om het oversteken van de Rijksweg tussen Maastricht en Vaals zo veilig mogelijk te maken. Niet alleen de verkeersmaatregelen hebben deze kruising totaal van aanzicht doen veranderen. Enkele woningen hebben plaats moeten maken en zijn afgebroken; ook de markante eikenbomen langs de Rijksweg hebben het veld moeten ruimen. Vooruitgang en veiligheid hebben ieder hun prijs!

Heer met hond: wie kent hem?
Op deze ansichtkaart zien wij op een steen bij de lantaarnpaal een man staan met zijn – liggend voor hem – uit de kluiten gewassen herdershond. Het bijzondere van deze man en zijn hond is dat beiden op meerdere ansichtkaarten van ons dorp zijn afgebeeld. Zo staan zij pontificaal op een ansichtkaart voor de vroegere kerkmuur van het kerkhof, op een kaart van het ‘oude’ gemeentehuis (thans ’t Keerhoes), op een kaart van de ôuw lin (oude linde) en ook nog op een kaart van het voormalige postkantoor aan de Rijksweg. Het feit dat zowel de man als de hond op meerdere ansichtkaarten voorkomen, betekent dat de foto’s voor de kaarten op één en dezelfde dag genomen zijn. Ondanks naspeuringen zijn wij er niet in geslaagd om te achterhalen wie de man is. Weet u misschien wie hij zou kunnen zijn? Laat het onze redactie dan weten; uw suggesties zijn van harte welkom!