Keer in oude ansichten
Kaarten met een aangezicht
De Majjehook
door drs. Harry H.M. Beckers
De Majjehook
door drs. Harry H.M. Beckers
In het jaarboek 2011 van onze Keerder Kroniek is een dialectartikel opgenomen van Bennie va Pietsje (Essers). Hierin verhaalt hij op humorvolle wijze over zijn jeugdjaren (eerste helft van de jaren vijftig) die hij doorbracht roontelum (rond) zijn geboortehuis aan de Väörsjtraot (Kerkstraat). Die plek was bij de Keerdenaren bekend als ’de Majjehook’ omdat het toeval wilde dat hier (1945-1955) vier vrouwen woonden met een voornaam afgeleid van Maria, namelijk Maj. Van deze locatie bestaan twee ansichtkaarten. Het leek ons interessant genoeg om deze kaarten nader te beschrijven in ons zevende artikel in deze reeks.
De locatie
Wat wij op beide kaarten zien is een deel van de bij oud-Keerdenaren bekende Majjehook (de hoek van de Maria’s). Het betreft de locatie op de viersprong op de huidige Kerkstraat, Groenstraat (vroeger Haesesjtaeg) en Kusterkestraat. De naam Maj was in die tijd een veel voorkomende voornaam: ettelijke pas geboren meisjes kregen bij hun doop deze naam. Dat de vier Majje ieder in een huis op de viersprong bij elkaar woonden, berustte weliswaar op toeval maar vanwege het veelvuldig voorkomen van hun voornaam was dit ook weer niet zó bijzonder.
Wat wij op beide kaarten zien is een deel van de bij oud-Keerdenaren bekende Majjehook (de hoek van de Maria’s). Het betreft de locatie op de viersprong op de huidige Kerkstraat, Groenstraat (vroeger Haesesjtaeg) en Kusterkestraat. De naam Maj was in die tijd een veel voorkomende voornaam: ettelijke pas geboren meisjes kregen bij hun doop deze naam. Dat de vier Majje ieder in een huis op de viersprong bij elkaar woonden, berustte weliswaar op toeval maar vanwege het veelvuldig voorkomen van hun voornaam was dit ook weer niet zó bijzonder.
De afbeeldingen
De eerste ansichtkaart (een foto van A.H. Hoogakker te Scharn-Heer) toont een deel van de Kerkstraat (Väörsjtraot) in zuidelijke richting.
Wat allereerst opvalt is het opschrift op deze fotokaart namelijk ‘Cadier en Keer Dorpstraat’ en de schrijfwijze (Dorpstraat met één ‘s‘). De kaart dateert dus van voor de wijziging van een gedeelte van de straatnaam ‘Dorpstraat’ in ‘Kerkstraat’. Die wijziging door de gemeenteraad vond plaats eind zestiger jaren; de Dorpstraat heette in het vervolg ‘Dorpsstraat’ (met de correcte schrijfwijze bestaande uit twee ’s’-en) voor het deel ten zuiden van de Rijksweg en ‘Kerkstraat’ voor het resterend deel richting ’t Indsje’. Daarmee werd de oeroude ontginningsweg van Heugem naar ons dorp ook in administratieve zin doorgeknipt. In 1825 was dat al feitelijk gebeurd door de aanleg van de Rijksweg Maastricht-Vaals.
De eerste ansichtkaart (een foto van A.H. Hoogakker te Scharn-Heer) toont een deel van de Kerkstraat (Väörsjtraot) in zuidelijke richting.
Wat allereerst opvalt is het opschrift op deze fotokaart namelijk ‘Cadier en Keer Dorpstraat’ en de schrijfwijze (Dorpstraat met één ‘s‘). De kaart dateert dus van voor de wijziging van een gedeelte van de straatnaam ‘Dorpstraat’ in ‘Kerkstraat’. Die wijziging door de gemeenteraad vond plaats eind zestiger jaren; de Dorpstraat heette in het vervolg ‘Dorpsstraat’ (met de correcte schrijfwijze bestaande uit twee ’s’-en) voor het deel ten zuiden van de Rijksweg en ‘Kerkstraat’ voor het resterend deel richting ’t Indsje’. Daarmee werd de oeroude ontginningsweg van Heugem naar ons dorp ook in administratieve zin doorgeknipt. In 1825 was dat al feitelijk gebeurd door de aanleg van de Rijksweg Maastricht-Vaals.
De kaart van Cadier en Keer, Dorpstraat (nu voor een deel Kerkstraat)
Verder zien wij de majestueuze linde die prominent in beeld is. Links op de kaart staat het woonhuis annex winkel van Maj va de köster (Heusschen-Keulen). Daarachter bevindt zich de witgekalkte schuur met de twee toegangspoorten van de boerderij van Leen va de Sjilling (Leen Schillings-Spronck). Helemaal vooraan links is de voorgevel te zien van de boerderij van Maj van Tij-jes (Spronck-Brouwers). De twee melkbussen voor het pand bevestigen dat wij hier te maken hebben met een boerenbedrijf. Het agrarisch karakter van het dorp wordt nog eens geaccentueerd door een paard dat ingespannen is voor een of ander werktuig. De voerman heeft het zich gemakkelijk gemaakt en zit - min of meer comfortabel - schrijlings op een van de búim (trekbomen). Niet duidelijk te zien is om welk werktuig het hier gaat.
Een interessant detail - overigens moeilijk op de kaart te zien - bestaat uit de houten lantaarnpalen voor de elektriciteitsverzorging ten behoeve van de woonhuizen. Boven in de paal bevonden zich porceleinen pötsjes van waaruit de draden zowel naar de woningen (soms dwars over de straat) werden geleid als naar de eerstvolgende elektriciteitspaal. In het najaar vormden deze draden een prima verzamelplaats voor zwermen zwaluwen die naar warmer oorden vertrokken. Voor sommige belhamels vormden de pötsjes de ideale uitdaging om te laten zien dat men met een steen - mits goed gemikt - de elektriciteitsvoorziening kon ontregelen.
De kaart is verzonden (‘heeft gelopen’) ‘met de hartelijke groeten’ naar een adres in Amsterdam; de postzegel is afgeweekt. Het gaat naar alle waarschijnlijkheid om toeristen die ons dorp hebben aangedaan en een kaart naar kennissen of familie hebben gezonden. Ons dorp is overigens nooit echt een toeristische trekpleister geweest.
Maj va de köster
De aanduiding va de köster had Maj te danken aan haar man. Deze (Math Heusschen) was koster en tevens organist in onze parochiekerk. Maj en Math dreven samen een winkel en schoenmakerij; het kosterschap gecombineerd met het bespelen van het kerkorgel vormde een bijverdienste. Interessant om te vermelden is wellicht dat het hier een windorgel betrof. De wind die nodig is om de orgelpijpen te bespelen wordt opgewekt door middel van een tweetal blaasbalgen: één rechter- en één linkerblaasbalg. Die dienden op en neer te worden bewogen door - net als bij de pedalen van een fiets - erop te gaan staan en deze bij toerbeurt naar beneden te trappen (ölleger trappe). Dat trappen gebeurde door de jongens van de lagere school. Voor dat ‘baantje’ bestond grote belangstelling; het was soms dringen om de koster behulpzaam te zijn. Een belangrijk voordeel was dat je tijdens de H. Mis niet op de houten knielbankjes hoefde te zitten maar met iets bezig kon zijn.
De aanduiding va de köster had Maj te danken aan haar man. Deze (Math Heusschen) was koster en tevens organist in onze parochiekerk. Maj en Math dreven samen een winkel en schoenmakerij; het kosterschap gecombineerd met het bespelen van het kerkorgel vormde een bijverdienste. Interessant om te vermelden is wellicht dat het hier een windorgel betrof. De wind die nodig is om de orgelpijpen te bespelen wordt opgewekt door middel van een tweetal blaasbalgen: één rechter- en één linkerblaasbalg. Die dienden op en neer te worden bewogen door - net als bij de pedalen van een fiets - erop te gaan staan en deze bij toerbeurt naar beneden te trappen (ölleger trappe). Dat trappen gebeurde door de jongens van de lagere school. Voor dat ‘baantje’ bestond grote belangstelling; het was soms dringen om de koster behulpzaam te zijn. Een belangrijk voordeel was dat je tijdens de H. Mis niet op de houten knielbankjes hoefde te zitten maar met iets bezig kon zijn.
De woning met het grote raam (achter de twee melkbussen) is begin jaren dertig van de vorige eeuw in opdracht va de köster gebouwd door Wöm (Willem) Beijers nadat de op die plek staande woning was afgebroken. Hier begonnen – wij zijn dan in het jaar 1934 – Mathieu Heusschen en zijn echtgenote Maj – hun kruidenierswinkel met daarnaast een schoenmakerij (sjoonskraom). Het schoenmakersvak had hij deels geleerd van zijn vader die schoenmaker was en deels in Gulpen waar hij de vakopleiding had gevolgd.
De entree van de woning bevindt zich op de ansichtkaart aan de zijde van de Kerkstraat en de twee trappen onder de reclame met het opschrift ‘Persil – Persil’ vormden de toegang tot de winkel. Persil was toentertijd een bekend wasmiddel. Er is nog meer reclame te zien op de zijgevel. Dat betreft ‘Echfalon’; dit was een wasmiddel dat in de jaren vijftig van de vorige eeuw werd aangeprezen als ‘het schoonheidsmiddel voor kostbare wol, het sieraad van iedere garderobe’.
De exploitatie van de winkel werd in het begin van de zestiger jaren overgenomen door een van de dochters namelijk Lène, die al jarenlang de winkel bestierde. In het vervolg ging een deel van de Keerdenaren dan ook boodschappen doen beij Lène va de köster. Omdat Lène een Spar-winkel dreef, was zij ook bekend als Lène va de Spar. Bijzonder aan de winkel was dat deze op zondagvoormiddag open was: normaliter dienden toentertijd de winkels op zondag vanwege de zondagsrust gesloten te zijn. Vooral voor de mensen uit ’t Rooth en Honthem was dat gemakkelijk; na afloop van de Hoogmis konden etenswaren en al het andere dat voor een huishouden noodzakelijk was, worden ingeslagen. De opening op zondagvoormiddag had ook voordelen voor de Keerder huisvrouwen. Iets wat vergeten was, kon alsnog snel worden aangevuld. Het pand is in de zeventiger jaren verbouwd tot appartementencomplex.
De tweede ansichtkaart is van latere datum. Wij zien al dat daarop de aanduiding ‘Kerkstraat’ voorkomt. Dat wijst erop dat de kaart (uitgegeven door H. Beijers, Kerkstraat 80, Cadier en Keer) dateert van omstreeks 1970.
De kaart met “Cadier en Keer (Z.L.) Kerkstraat”
Deze kaart toont een deel van de Kerkstraat in noordelijke richting (‘t Indsje).Trottoirs zijn al aanwezig en vele televisiemasten op de daken (ont)sieren het beeld. Voor een goede televisieontvangst was tot de jaren 1970-1980 een mast op het dak nodig. In de navolgende jaren kwamen steeds meer de centrale-antenne-installaties in beeld waardoor de individuele televisieantennes overbodig werden en konden verdwijnen. Inmiddels zijn ook deze ca-installaties overbodig geworden door de aanleg van kabeltelevisie.Maj va Tij-jes
Vooraan rechts is de voorgevel van de boerderij van Maj va Tij-jes (Spronck-Brouwers) goed te zien. Dat geldt ook voor het wegkruis. Dit kruis had sinds mensenheugenis de voorgevel van de boerderij gesierd. Een van de zoons (Jo) was kassier van de toenmalige Boerenleenbank. Hier konden elke week op enkele vaste dagen en tijden - in de latere namiddag en avonduren - bankzaken worden afgewikkeld. Maj nam de honneurs waar als de klant even op zijn beurt moest wachten. Dat gebeurde in de keuken en desgewenst met een kopje koffie. Jo ontving de cliënt vervolgens in de gooi kamer waar de zaak werd afgewikkeld. Later verrees op de hoek van de Kerkstraat en de huidige Pastoor Frissenstraat een gloednieuw bankgebouw van de tot Rabobank herdoopte Boerenleenbank. Jo werd de eerste directeur van deze Bank; het kantoorgebouw staat er nog, maar de bank is inmiddels - op een pinautomaat na - uit ons dorpsbeeld verdwenen.
Vooraan rechts is de voorgevel van de boerderij van Maj va Tij-jes (Spronck-Brouwers) goed te zien. Dat geldt ook voor het wegkruis. Dit kruis had sinds mensenheugenis de voorgevel van de boerderij gesierd. Een van de zoons (Jo) was kassier van de toenmalige Boerenleenbank. Hier konden elke week op enkele vaste dagen en tijden - in de latere namiddag en avonduren - bankzaken worden afgewikkeld. Maj nam de honneurs waar als de klant even op zijn beurt moest wachten. Dat gebeurde in de keuken en desgewenst met een kopje koffie. Jo ontving de cliënt vervolgens in de gooi kamer waar de zaak werd afgewikkeld. Later verrees op de hoek van de Kerkstraat en de huidige Pastoor Frissenstraat een gloednieuw bankgebouw van de tot Rabobank herdoopte Boerenleenbank. Jo werd de eerste directeur van deze Bank; het kantoorgebouw staat er nog, maar de bank is inmiddels - op een pinautomaat na - uit ons dorpsbeeld verdwenen.
De boerderij van Maj werd rond 1970 verkocht en de nieuwe eigenaar renoveerde deze fors. De stallen en de schuur werden verbouwd tot woningen maar het wegkruis werd niet meer teruggeplaatst. Dankzij de Vereniging tot Natuurbehoud (VTN) kwam er een ander wegkruis dat op 13 september 2010 plechtig werd ingezegend door pastoor Jacques Smeele.
Dat deze - niet verzonden - ansichtkaart van latere datum is dan de hiervoren genoemde kaart kan ook worden afgeleid uit het feit dat links vooraan al een ‘moderne’ lantaarnpaal met verlichting te zien is. De paal is niet langer van hout maar van duurzaam materiaal en voorzien van de toen opkomende lichtgevende buizen (tl-verlichting).
Maj va Pietsje
Links vooraan (met zijraam) een deel van de woning (en voormalige café) van de derde Maj; Maj va Pietsje (Essers-Daemen). Links daarachter zien wij de woning Kerkstraat 185 (vroeger bewoond door Äodem Goessens) en daar weer achter een zestal door de gemeente gebouwde sociale huurwoningen.
Links vooraan (met zijraam) een deel van de woning (en voormalige café) van de derde Maj; Maj va Pietsje (Essers-Daemen). Links daarachter zien wij de woning Kerkstraat 185 (vroeger bewoond door Äodem Goessens) en daar weer achter een zestal door de gemeente gebouwde sociale huurwoningen.
Maj va de Graet
Helaas is er geen ansichtkaart van het woonhuis van de vierde Maj (Spronck-Huijnen). Deze Maj woonde recht tegenover Maj va de köster. Kennelijk was deze woning fototechnisch niet aantrekkelijk genoeg om deze op een ansichtkaart af te beelden.
Helaas is er geen ansichtkaart van het woonhuis van de vierde Maj (Spronck-Huijnen). Deze Maj woonde recht tegenover Maj va de köster. Kennelijk was deze woning fototechnisch niet aantrekkelijk genoeg om deze op een ansichtkaart af te beelden.
Ten slotte
Het beeld van de twee ansichtkaarten is – hoe kan het ook anders – na bijna vijftig jaar veranderd. De Spar is allang uit het dorpsbeeld verdwenen en getransformeerd tot een appartementencomplex. De woonboerderij met schuren van Mai va Tij-jes is omgeturnd tot een drietal woningen. De woningen van de andere twee Maj-je zijn behoorlijk gerenoveerd en gemoderniseerd. Alle lindes op het Kerkplein hebben plaats moeten maken voor de moderne tijd en hetzelfde geldt voor de boerderij Schillings. In de plaats hiervan is er de pastorie en een parkeerplaats gekomen. De vooruitgang staat per definitie niet stil: veranderende tijden brengen wijzigingen met zich. Dat geldt ook voor het straatbeeld. Ansichtkaarten leveren daarvoor het bewijs
Bronnen
Het beeld van de twee ansichtkaarten is – hoe kan het ook anders – na bijna vijftig jaar veranderd. De Spar is allang uit het dorpsbeeld verdwenen en getransformeerd tot een appartementencomplex. De woonboerderij met schuren van Mai va Tij-jes is omgeturnd tot een drietal woningen. De woningen van de andere twee Maj-je zijn behoorlijk gerenoveerd en gemoderniseerd. Alle lindes op het Kerkplein hebben plaats moeten maken voor de moderne tijd en hetzelfde geldt voor de boerderij Schillings. In de plaats hiervan is er de pastorie en een parkeerplaats gekomen. De vooruitgang staat per definitie niet stil: veranderende tijden brengen wijzigingen met zich. Dat geldt ook voor het straatbeeld. Ansichtkaarten leveren daarvoor het bewijs
|
Boven:Maj Huijnen-Spronck (va de Graet) (1890-1981)
Onder: Maj Spronck-Brouwers (va Tij-jes) (1884-1978) |
 |
Boven: Maj Essers-Daemen (va Pietsje) (1909-2000)
|
Bronnen
- Purnot, Jo: Ook de köster heette Heusschen, Keerder Kroniek, jaargang 1, 1997-1998, nr. 1, blz. 33-40
- Essers (va Pietsje), Bennie: Roontelum de Majjehook, Keerder Kroniek, jaarboek 2011, blz. 99-108
- Purnot, Jo: Boeëve de Kêrrek, Keerder Kroniek, jaargang 5, 2001-2002, nr. 2, blz. 82-88
- Essers (va Pietsje), Bennie: Roontelum de Majjehook, Keerder Kroniek, jaarboek 2011, blz. 99-108
- Purnot, Jo: Boeëve de Kêrrek, Keerder Kroniek, jaargang 5, 2001-2002, nr. 2, blz. 82-88