Van Oorenberg tot Hasenberg
door Jo Purnot

Kadasterkaartje

 (tekening: Jean Bessems)

Met het  hier afgedrukte kaartfragment van de eerste kadasterkaart die dateert uit 1841 schuiven we steeds verder op naar het zuidoosten van Cadier en Keer. Eigenlijk moeten we over Cadier praten, want de Dorpsstraat en de Kerkstraat vormden de grens tussen Cadier en Keer. De zijde van Blankenberg was Cadier, aan de andere zijde Keer.
Tegenwoordig komen we in het zuidoosten, van ons dorp landbouwgronden, weilanden en smalle stroken hellingbos tegen. Op de steilste hellingen, waar de vuursteen bijna aan de oppervlakte komt, heeft zich bos kunnen ontwikkelen. Het had weinig zin die percelen te ontginnen: de ploeg kwam daar de grond niet in. Ten tijde van de eerste kadastermetingen was, met uitzondering van enkele percelen hakhout, op de hellingen nauwelijks bos. De plateauranden bestonden voor een gedeelte uit schraallanden, in oude archiefstukken aangeduid als dries of drees. Deze werden gebruikt als schapenweiden. De schapenfokkerij was belangrijk, de beesten bezorgden de landbouw de noodzakelijke mest. In 1852 telde de gemeente Cadier en Keer vijftien eigenaren van een kudde, in totaal waren er 758 schapen. Een schaap was toen f 12,50 waard. Ter vergelijking: er waren slechts 60 koeien en kalveren in de hele gemeente. De komst van de kunstmest betekende het einde van de schapencultuur.

Wegen en paden
Het oorspronkelijke doel van het kadaster was betrouwbare gegevens te hebben voor een uniforme heffing van grondbelasting. Daarnaast gebruikte men het kadaster ook om de eigendomsgrenzen aan te geven. Veldwegen en vooral voetpaden waren voor de grondbelasting niet interessant. Ze staan daarom niet allemaal op de kadasterkaart vermeld. In dit artikel zullen we ook deze paden toelichten. Hetzelfde geldt voor plaatselijke benamingen.

De Gröbwieëg (Grubweg) ligt in het verlengde van de Daorwieëg en begint ten zuiden van perceel 314. De grens met Gronsveld liep hier nog een eindje door. De dialectbenaming gröb duidt op een weg die ontstaan is door water dat vanaf de hellingen zich een route naar beneden zocht. Nu nog is na een fikse regenbui een gedeelte van de weg moeilijk begaanbaar. In archiefstukken wordt de Grubweg de watergreb genoemd.

De Gröbswieëg (Grubweg)
(foto: S. Felder)

Het Lemmensvoetpad begint aan de Eckelraderweg even voorbij het gasstation, snijdt de Keerderboschweg en loopt via Thomas Kempke naar de Rijksweg. Dit pad is alleen bekend bij de echte wandelaars. Vooral het laatste stuk is erg smal en vaak dichtgegroeid met briême (doornige twijgen van braamstruik) en niêtele (brandnetels). In ons dorp was het de gewoonte de naam van een weg te noemen naar de eigenaar van een perceel dat aan die weg lag, in dit geval Lemmens.

Ickelderwieëg (Eckelraderweg). De weg die naar Eckelrade leidt. De aansluiting met de Rijksweg lag vroeger 130 passen naar het oosten, bij het huidige busstation. Het oude stukje weg ligt er nog. Daar begon ook de ellende, het ging er fors naar beneden. Men noemde die plaats de raâmp (ramp). Was dat omdat het een ramp was om daar naar boven of beneden te moeten of was in de buurt ooit een ongeluk gebeurd (klik hier voor het artikel uit jaargang 1, nummer 4)? Wie het weet mag het zeggen! Bij de Oorenberg heeft de helling van de Eckelraderweg een stijgingspercentage van 15 %. Deze helling was met één paard nauwelijks te overbruggen. De boeren die in het dal land hadden, moesten daar rekening mee houden. Ze spanden beneden extra trekkracht in om de kar boven te krijgen.

Het Oorenbergvoetpad, een bospad, loopt van Oorenberg, via een trappenpad, onderlangs Juttenbösjke en Hasenberg, naar ’t Wiet Klieëf. Aan dit voetpad ligt een mergelgroeve. De groeve is 10 meter breed en 5 meter diep, en heeft twee ingangen. Wellicht is deze groeve door boeren gebruikt om hun grond te “mergelen”. Vlak bij de groeve ligt Nuëtebösjke (Notenbos). Die naam is niet zo verwonderlijk, want er staan nogal wat hazelnotenbomen. Vooral bij Oorenberg maar ook langs het gehele pad staat veel daslook. De plant, bekend om zijn sterke uiengeur, houdt van voedselrijke kalkgrond. Zijn witte bloemetjes bloeien in mei en juni. Op het eind van het pad bij ’t Wiet Klieëf staat een prachtige beuk en een bank met uitzicht op een dassenburcht..

Het Vendelsvoetpad is een smal pad. Vroeger liep het van de Kerkstraat naar de Rijksweg ( ’t Waegske), stak de Rijksweg over naar de (oude) Eckelraderweg en liep vandaar naar de Helvendel waar het pad aansloot op de Vendelweg. Het Waegske is nu verbreed en heet Vendelstraat. Het voetpad van de (oude) Eckelraderweg naar de Helvendel bestaat nog steeds en loopt voor een deel door de weilanden.

Plaatselijke benamingen

1.  Oorenberg
Volgens dorpsgenoot Sjeuf Felder (geoloog) is de betekenis van de naam Oorenberg ontleend aan de geel- of goudkleurige mergel die daar in de grond zit. In het Frans betekent “or”, immers goud. Dit in tegenstelling tot witte mergel van Blankenberg (Witteberg) en ’t Wiet Klieëf (Witte Klif). Dus Oorenberg zou Goudberg kunnen zijn, een naam die ook in andere plaatsen voorkomt, bijvoorbeeld in Valkenburg. Die goudkleur is te danken aan het ijzergehalte in de mergel. De naam Oorenberg komen we al in de zeventiende eeuw tegen. Een andere verklaring zou kunnen zijn hoornberg, berg waar het hoornvee weidde.
In het midden van de twintigste eeuw was boven de Oorenberg één van de gemeentelijke grindgroeven. Hier werd een ongeveer acht meter diepe kiezellaag weggehaald  voor  het verharden van de gemeentewegen. Na de komst van asfalt en andere grindwinning waren de grindgroeven overbodig. Tijdens het graven naar grind stootte men op grote steenblokken die zo hard waren als beton. Aan vergruizen was niet te denken. Deze grote steenblokken  liggen er nog.  Ze zijn in hun soort zo uniek, dat ze als geologisch monument zijn aangemerkt.
Het werken in de kiezelkojl (kiezelkuil) noemde men botte. Alle gemeentenaren moesten op hun tijd hand- en spandiensten verrichten, dus meewerken in de kiezelkuil en de wegen onderhouden. Deze hand- en spandiensten waren gemeentelijke belasting in natura. Begin jaren dertig schafte men ze af, en werden werkelozen ingezet om de kiezel te delven. Onze gemeente telde in 1932 dertien werkelozen.

 

Na de Tweede wereldoorlog heeft de Oorenberg nog dienst gedaan als gemeentelijke stortplaats. De afbraakresten van de oude kerk en de grond die vrijkwam bij het ruimen van het bijbehorend kerkhof (1958) zijn naar Oorenberg gebracht. Ooggetuigen van de ruiming toentertijd beweren dat heel wat knekelmateriaal op Oorenberg is terecht gekomen….

2. De naam Juttenbösjke schijnt afkomstig te zijn van een adellijke kloosterzuster Jutta die in de dertiende eeuw in het stift van Sint Gerlach in Houthem woonde. In het archief is hiervoor nog geen bewijs gevonden.

3. Hasenberg
Bij de verklaring van die naam kunnen we twee kanten op. Was de grond op de berg vroeger in het bezit van de familie Haesen? Of was het een geliefde plek voor de hazen, omdat de berg hen tegen de noordenwind beschermde? Het laatste lijkt het meest voor de hand te liggen.
De naam Hasenberg is nog niet zo oud, want in de leggers (lijst met eigenaren) van de zeventiende en achttiende eeuw wordt hij nog niet vermeld. Wel komen we de benaming Sijpersberch (Schiepersberg) in die buurt tegen. Het is mogelijk dat Hasenberg dus oorspronkelijk Schiepersberg heette, natuurlijk niet te verwarren met de Schiepersberg van Keer. Deze ligt: de Keunestraat naar beneden en dan in de Roeze Kojle, rechts af.

Het hiervoor beschreven gebied is qua natuur een van de mooiste van Cadier en Keer. Wellicht kan het als wandelgids dienen. Maar trek dan wel stevig schoeisel aan.