Nederlands leren met een steentje in de mond
Door Lei Haesen

In ons dorp was tot 1896 – het illegale schooltje van Fievez buiten beschouwing gelaten (klik hier voor het betreffende artikel uit jaargang 1) – alleen een openbare school gevestigd. Bijzondere scholen zijn scholen die niet door de gemeente opgericht zijn en onderhouden worden. De archieven van deze scholen worden niet beheerd door de gemeente, maar door het plaatselijk bestuur van deze scholen, aanvankelijk veelal kerkbesturen of leden van kloosterorden. Dit bemoeilijkt het onderzoek naar de geschiedenis van bijzondere scholen, daar veel van het archiefmateriaal verloren gegaan, opgeruimd of moeilijk toegankelijk is. Het nog aanwezige materiaal in het archief van de gemeente vóór 1940 bestaat in hoofdzaak uit statistische gegevens, lijsten van kinderen die over bepaalde jaren de bijzondere lagere school bezocht hebben, kohieren van verschuldigde schoolgelden en inentingslijsten.

1.De eerste bijzondere school (1896-1899)
In oktober 1896 vestigden de eerste vier Franse kloosterzusters (Ursulinen) zich in Cadier en Keer aan de Rijksweg (Keerberg). Zij waren de oprichtsters van de eerste bijzondere lagere school in onze plaats. In de Keerberg bouwden zij een kleine communiteit met een schooltje. Vermoedelijk was geen van deze zusters in het bezit van de Nederlandse onderwijsbevoegdheid. Daarom werden Nederlandse leerkrachten aangetrokken. Pieter Hubert de Welf, geboortig van Maastricht en sedert 1857 onderwijzer van de tweede rang, werd in Cadier en Keer de eerste hoofdonderwijzer van deze bijzondere lagere school voor meisjes. Samen met onderwijzeres Anna Elisabeth van den Berg uit Grave die bij de zusters inwoonde, runde hij het schooltje. Eind 1896 ontvingen 26 leerlingen van deze twee leerkrachten onderwijs. In 1897 waren 19 meisjes op school aanwezig en in 1898 reeds 51.
De bijzondere school ontving in die tijd geen subsidie en kende als inkomsten uitsluitend het schoolgeld. Dat was voor de kinderen op deze school 20 cent per leerling per maand.
De Franse Ursulinen trokken zich na enkele jaren uit Keer terug, omdat zij van de bisschop geen toestemming kregen voor de bouw van een pensionaat. De benoeming eind 1899 van juffrouw Van Mossel als onderwijzeres aan de openbare school was het gevolg van het sluiten van de school van de zusters. De leerlingen moesten dus weer onderwijs volgen aan de openbare school, waardoor aldaar een derde leerkracht benoemd kon worden.

 2. De R. K. Parochiale School (1904-1909)
In 1902 kochten de soeurs de la Miséricorde het gebouwtje van de Ursulinen aan de Rijksweg. Begin 1903 arriveerden de eerste zusters uit Frankrijk in Cadier en Keer. Een jaar later openden zij de R.K. Parochiale School. Volgens gegevens van de zusters startte het schooltje met vier leerlingen en steeg het aantal het eerste jaar moeizaam tot tien. Volgens gegevens in het gemeentearchief werd gestart met 25 meisjes en twee onderwijzeressen. In 1906 en 1907 telde de school 27 leerlingen. Het aantal leerlingen nam niet verder toe. De meeste meisjes uit Keer bleven onderwijs volgen op de openbare school, omdat het schooltje van de zusters te ver van de dorpskern was gelegen. De opbrengst van het schoolgeld woog niet op tegen de kosten. Tevens werden de Franse diploma’s hier niet erkend. Daarom werd het schooltje op het einde van het schooljaar 1908-1909 gesloten, echter niet nadat de zusters uitgekeken hadden naar een mogelijkheid om in de kern van het dorp een lagere school te openen.

3. De St. Jozefschool (1909-1968)
De derde poging tot stichting van een bijzondere school werd wel een succes. Via pastoor Oliviers kochten de zusters een huis met stal, schuur, erf, tuin en boomgaard tegenover de kerk, voorheen in eigendom van Frans Brouwers. Het gebouw lag in de (huidige) Kerkstraat naast café Gilissen, achter de molen van Ackermans en was bereikbaar via een grote poort. Ook hier richtten de zusters een communiteit op en enkelen van hen verhuisden van Keer-beneden (Keerberg) naar Keer-boven (Kerkstraat).
Op 1 oktober 1909, de dag na sluiting van de lagere school in Keer-beneden, werd de school in Keer-boven geopend. Gestart werd met 27 meisjes en 6 jongens. In verband met de voorbereiding op de eerste Heilige Communie volgden voortaan de jongens van de eerste klas onderwijs op de meisjesschool. Het openen van de school van de zusters betekende wel het ontslag van de derde onderwijzer aan de openbare school.
Het aantal leerlingen steeg de eerste jaren al snel naar zeventig. Het gebouw kon de toestroom niet meer herbergen. In 1911 werd er herbouwd en tien jaar later bijgebouwd. Blijkens mededelingen van de zusters zou in 1919 een derde klaslokaal zijn bijgekomen. Zeker is dat vanaf 1918 drie leerkrachten aan de school verbonden waren. Intussen hadden in 1914 de laatste meisjes de openbare school verlaten. In het schooljaar 1925-1926 stonden liefst 102 leerlingen ingeschreven. Ook de kinderen van Honthem en ’t Rooth kregen er les, zelfs enkele uit Bemelen en Heer.

Leerkrachten
Initiatiefneemster en in de eerste jaren de “motor” van de school was zuster Maria Chazal. Zij was geboren op 22 april 1882 in Chaptes in de Auvergne. In Frankrijk behaalde zij reeds haar (Franse) hoofdakte. Op 21-jarige leeftijd vertrok zij in verband met geloofsvervolging in haar land naar Nederland. Bij de zusters Ursulinen in Eijsden leerde zij Nederlands. In de wei bij het klooster oefende zij met een kiezelsteen in haar mand de voor Fransen moeilijk uit te spreken letters g en r. Eind 1904 ging zij naar de kweekschool en binnen twee jaar behaalde zuster Maria de Nederlandse onderwijsakte. In 1908 kwam zij in het bezit van de hoofdakte en startte de zuster met de voorbereidingen van de oprichting van een school in de kern van het dorp.
Zuster Maria Chazal moet over een onuitputtelijke energie en doorzettingsvermogen beschikt hebben, want op 15 maart 1915 opende zij ook een school in Keer-beneden voor de oudere meisjes: de school der H. Familie. Na de zes leerjaren op de Sint Jozefschool konden de meisjes in Keer-beneden voortgezet lager onderwijs volgen. Ook was zij één van de initiatiefneemsters die voorjaar 1946 besloten tot oprichting van een (M)ulo-school in het gebouw aan de Rijksweg. Haar verdiensten voor de opvoeding en vorming van vele generaties Keerse meisjes verdient méér dan een vermelding in onze Kroniek. Zuster Maria Chazal overleed op 15 mei 1970 in Cadier en Keer als Nederlandse. In 1939 had zij namelijk het Nederlands staatsburgerschap aangevraagd en gekregen.
Een maand na de opening werd zuster Maria Chazal bijgestaan door zuster Magdalena Meijer, op 1 april 1910 opgevolgd door de echtgenote van meester Leijsen, hoofd van de openbare school. Het antwoord op de vraag waarom in die tijd een niet-kloosterlinge én gehuwde vrouw een aanstelling kreeg, moeten wij schuldig blijven. Het was in het bijzonder onderwijs tot midden jaren zestig van de vorige eeuw gebruikelijk dat de dag van het huwelijk ook de dag van ontslag betekende. Een zus van Maria Chazal, zuster Gabriëlle Chazal, kwam op 1 september 1911 het team versterken.
Na haar vertrek als hoofd der school in Keer-boven werden haar opvolgsters:
 Maria Johanna Kleijnen (1916)
 Clasina Allegonda van Buchem (1917-1919)
 Marie Antoinette Drouillat (1919)
Naast de eerder genoemde onderwijzeressen komen wij later als leerkrachten ook tegen de zusters Marie Anna, Marie Catharine, Marie Régine en Marie Cécile, gevolgd door onder andere de zusters Bernadette, Laurentia, Franciscus, Stanislav en Marie-Thérèse.

Vakkenpakket

Schoolrapport uit 1939-1940

De leervakken weken nauwelijks af van die in welke de meeste lezers onderwezen werden. Het bovenstaand rapport geeft daar een compleet overzicht van. Een punt voor wellevendheid en het vak bijbelse geschiedenis zullen echter niet iedereen bekend voorkomen.

In 1927 werd in het gebouw aan de Kerkstraat ook een kleuterschool ondergebracht. In de jaren vijftig werd de huisvesting aan de Kerkstraat te klein. In afwachting van de bouw van een nieuwe school in de Groenstraat werden enkele klassen van de lagere school gehuisvest in de voormalige openbare lagere school annex het gemeentehuis (nu Keerhoes). De kleutergroepen kregen een plek in het voormalig wijkgebouw van het Groene Kruis aan de Limburgerstraat.

Schoolreisje begin jaren veertig
Staand van links naar rechts: Gerda Gilissen, Mia Spronck, Agnes Bessems, Jeanne Mourmans en Lien Gilissen.
Zittend van links naar rechts: Mina Lemmens, Marie Bessems, Fien Heuts en Maria Mourmans.

Het jaar 2002 wordt een memorabel jaar in de geschiedenis van het onderwijs in Cadier en Keer. Het is dan 150 jaar geleden dat de eerste (openbare) lagere school geopend werd, kan 100 jaar bijzonder lager onderwijs herdacht worden en gingen 75 jaar geleden de eerste kleuters naar school.

Opmerking:
De mondeling verkregen mededelingen via de zusters wijken wat betreft een aantal data en leerlingenaantallen af van de in het archief berustende bescheiden. In die gevallen is gekozen voor de gegevens vermeld in de schriftelijke bewijsstukken, welke overigens ook niet steeds eensluidend zijn.