Oorlogssprokkelingen (3)

Huize Sint-Joseph vóór en na de bevrijding

Enige tijd geleden kreeg de redactie een logboekje onder ogen met de kop: “Enige gegevens vóór en na de bevrijding van Huize Sint-Joseph en omgeving”. De gegevens waren opgetekend door broeder Jeroen Boekema en verzameld en uitgewerkt door broeder J. Slenter. Nu ruim zeventig jaar na de bevrijding vond de redactie het interessant genoeg om dit in onze Keerder Kroniek op te nemen. Behoudens wat taal- en tikfoutjes hebben we aan de tekst niets veranderd. Maar dat de broeder – waarschijnlijk uit minachting – iedere keer duits(land) met een kleine letter optekende, hebben we natuurlijk zo gelaten.

Huize Sint-Joseph, internaat voor  jongens

6 juni 1944. Vanmorgen kwamen ze ons vertellen dat de invasie begonnen zou zijn. Er vlogen hier veel duitse jagers over, allen in zuidelijke richting. De mensen zijn erg optimistisch en hopen dat er spoedig een einde aan zal komen. In de stad zijn ze op verschillende plaatsen loopgraven aan het maken, er heerst een opgewonden stemming.

20 juni. Iedereen moet mee gaan om gaten te graven langs de weg.
Ze worden door de duitsers gebruikt om te schuilen als er een luchtaanval komt. Alle mannen zijn verplicht om twee dagen te helpen.
[redactie: de Duitsers legden een aantal verdedigingslinies aan. Mannen vanaf 16 jaar werden gerekruteerd om de schuttersputjes, loopgraven en tankvallen aan te leggen. Zij kregen hier een vergoeding voor].

22 juni. Het gaten maken voor de duitsers is ontaard in een wilde troep. Veel gaten werden ’expres’ verkeerd gemaakt, te breed of te groot of te diep, etc. Boeren die gewend waren om met de schop te werken lieten zich eerst door de duitsers ’n gat voor graven om te zien hoe het moest. Weer anderen lieten het door een medearbeider doen en betaalden daarvoor. Sommigen zaten wat te kaarten of gingen in het café wat drinken.

21 juli. Vandaag is het weer, zoals haast elke dag, raak geweest in de lucht. Men verwacht een spoedig einde van de oorlog, ook al is de aanslag op Hitler mislukt.
[redactie: bedoeld wordt de bomaanslag van 15 juli 1944 op Hitler in zijn best beveiligde hoofdkwartier de Wolfsschanze door een groep officieren onder leiding van kolonel Claus Graf von Stauffenberg].

31 juli. Vandaag kwamen er weer veel vliegtuigen over. Omstreeks half een kwam er met veel lawaai een lege benzinetank naar beneden en viel op straat. Door het uitwerpen van bommen raakte de papierfabriek bij Bunde in brand. Een juist passerende trein stopte terwijl de passagiers een goed heenkomen zochten. De treinen worden regelmatig beschoten en het is buiten erg gevaarlijk.

18 aug. Er kwamen weer veel vliegtuigen over, plots begonnen ze Maastricht te bombarderen. Het was een geweldig lawaai van vallende bommen en omlaag duikende vliegtuigen. Na een kwartier was alles voorbij. Ze hadden het op de ijzeren spoorbrug begrepen, ze raakten echter ook veel burgerhuizen in de omgeving. Het was een grote verwoesting en er vielen veel doden onder de bevolking. De brug, fabrieken en ook een seinhuis van de spoorwegen moesten er aan geloven. De schrik zit er nu echt in, als men een vliegtuig hoort, verdwijnt men direct van de straat.
[redactie: het gebeurt om 18.00 uur; Amerikaanse B-17 bommenwerpers verwoestten de woonwijk ‘t Krejje Dörrep (Maastricht) en aan de overzijde van de Maas ’t Roed Dörrep (Wyck), meer dan honderd doden en meer dan honderd gewonden].

31 aug. Vandaag moesten overal uit de stad en dorpen de mensen voor de duitsers gaan werken. Ze zijn loopgraven en tankvallen aan het graven. De stemming onder de mensen is zeer slecht. Ook meisjes worden opgepakt om in de fabriek te gaan werken. De hele dag en ook in de nacht was het zeer druk op de weg van terugtrekkende duitsers. Veel soldaten rijden op Belgische fietsen. In de stad zijn de duitsers ook aan het wegtrekken, men ziet niet veel mensen op straat: ze vertrouwen het niet meer. Het verkeer wordt ook door de duitsers geregeld. De mensen zijn in angst en spanning: er kan steeds iets gebeuren. Men kan goed merken dat de oorlog dichterbij komt. De “witte bende”, anti-duits, is zeer actief, de boeren mogen alleen dorsen voor eigen gebruik anders steken ze de boel in brand. Verschillende mensen zijn reeds gewaarschuwd en kregen een brief die aan de rand verbrand was!
[redactie: de Belgische verzetsbeweging werd in de volksmond “de Witte Bende” genoemd].

1 sept. Er wordt veel geschoten en gebombardeerd. De mensen zijn bang. We verwachten dat spoedig de Engelsen zullen komen. Op ons terrein staan vele Rode Kruisauto’s van de duitsers met gewonden. Verder is het een ordeloze terugtrekkende bende en men ziet allerlei onderdelen van het leger door elkaar terug trekken.

3 sept. Alle inwoners zijn vanmiddag plotseling vertrokken richting Aken. (Dit waren jongens van de hitler-jugend met hun leiders die hier vanaf 1942 hun opleiding ontvingen. Onze eigen mensen waren toen met onze jongens op straat gezet en weggestuurd. Alleen twee broeders mochten achterblijven. J.S.).

4 sept. Het lijkt er thans op dat we gaan krijgen waar we zo lang naar verlangd hebben. In huis is het een hopeloze rommel. Ze hebben alles leeggehaald. Verder hebben ze verschillende gewonden binnengebracht en staan er overal Rode Kruiswagens.
[redactie: Rode Kruiswagens werden – bij gebrek aan brandstof - ook vaak door paarden getrokken].

6 sept. We horen vertellen dat de Amerikanen al heel dichtbij zijn. We geloven het eigenlijk niet goed, het is zo rustig in huis. Vannacht zijn twee duitse soldaten overleden, het waren katholieken en worden vandaag op ons kerkhof begraven.
[redactie: De Duitsers waren Scharführer Rudolf Heider (1924-1944) en Sturmmann Richard Hoffmann (1925-1944). Aan hun militaire rang te zien betrof het hier SS-ers].

Gadegeslagen door jongens van de Hitlerjugend verlaten SS-officieren Huize Sint-Joseph.

7 sept. Het huis is steeds vol met soldaten, ze nemen alles mee wat ze gebruiken kunnen, slachten de varkens en vangen de kippen. We hebben een Ausweis gekregen, zodat we mogen hier blijven. Vanmiddag hebben we weer drie soldaten begraven op ons kerkhof, ze worden niet in een kist gelegd, doch in een deken gewikkeld. Gisteren werd er vanuit de lucht flink op de terugtrekkende soldaten geschoten. Een auto werd doorzeefd met kogels, in Keer werden drie tanks in brand geschoten. Het gebulder van de kanonnen kunnen we thans goed horen in de verte. We verwachten dat de Engelsen spoedig hier zijn.
[redactie: Het schieten vanuit de lucht kostte het leven aan Maria Muijters aan de Sangerij en drie Duitsers bijna bovenaan de Keerderberg. De drie Duitsers die op het kloosterkerkhof van Huize Sint-Joseph begraven werden waren de Wehrmachtunteroffiziere Günther Salge (1921-1944), Jozef Brünning (1907-1944) en Franz Loges (1914-1944). Of dit dezelfde drie zijn die in hun auto vanuit de lucht met een mitrailleur doodgeschoten werden, is niet met zekerheid te zeggen].

Het boerderijtje van Maria Muijters aan de Sangerij

8 sept. De duitsers vertelden dat de Tommies slechts tien km hier vandaan zitten. We geloven dit omdat we steeds het geschut horen. De soldaten breken de huizen open en nemen mee wat ze kunnen gebruiken. Veel mensen slapen weer in de grotten op ons terrein.

9 sept. Het Rode Kruis is weer aan het vertrekken. Ze slachten de varkens en nemen ze op brancards mee. We werden met pistolen bedreigd omdat de paarden ‘zoek’ waren. Ten slotte “vonden” we er twee van de vier. Ook de kippen worden meegenomen. Uit de keuken werd de gehele inmaak, potten, pannen, en alles wat van hun gading was mee genomen. Tenslotte werden de koeien ook nog allemaal in rode kruis auto’s geladen en mee genomen. Met veel moeite konden we er twee voor eigen gebruik hier houden. Ook werd er ruim vierduizend kilo tarwe opgeladen. Het geschut van het front kunnen we steeds beter horen.

10 sept. Vanmorgen vertrokken de laatste duitsers van het rode kruis. Ze hebben ook onze platte wagens en karren volgeladen en meegenomen. Vanavond werd er in de buurt van Heugem hard geschoten door de Amerikaanse artillerie. Ze kunnen nu niet meer zo ver weg zijn!
[redactie: met “in de buurt van Heugem” wordt hier de Belgische zijde van de Maas bedoeld].

11 sept . In de omgeving worden door de duitsers verschillende kanonnen opgesteld. In de bossen en grotten wemelt het van onderduikers die eigenlijk moesten gaan werken voor de duitsers.

12 sept. Deze nacht werd er door de duitsers vanuit verschillende stellingen hevig geschoten. Vanmorgen kwam er ook antwoord van de Amerikanen. Veel granaten sloegen rondom ons huis in. Na de middag konden we goed horen dat het geschut zich verplaatst had en gierden de granaten over ons heen. Er zijn nu steeds verkenningsvliegtuigen in de lucht. Overal waar de jagers duitsers opmerken wordt er op hen geschoten. We menen dat er vanavond tegen een uur of vijf, hier in het bos ’n stuk of zes mensen zijn dood geschoten. Het is echter te gevaarlijk om te gaan kijken.
[redactie: achteraf bleek dat het twaalf personen betrof; elf Belgen en een (vermoedelijk) Wit-Rus].

13 sept. Vanmorgen slaan er weer veel granaten in. Men zegt dat de duitsers zich terugtrekken en weer vele mensen vluchten nu de berg in. Vanmiddag melden de duitse soldaten ons dat de Amerikanen aangekomen waren. Er werd een tijd hevig geschoten, het knetterde aan een stuk door. Omstreeks drie uur zagen we de eerste tanks aankomen. Ze kwamen over het veld uit de richting van Gronsveld. Ze reden heel langzaam vooruit en na een paar honderd meter werd er weer gestopt, om de zaak af te zoeken, waarna weer verder gereden werd. Een paar duitse soldaten kropen een heel stuk door het veld en kwamen toen hier bij ons aan, waarna ze weer verdwenen. Vanuit het bos werd op hen geschoten. De tanks kwamen langzaam naar hier toe doch draaiden weer om en gingen naar de Molenweg. Toen arriveerden de eerste Amerikanen op onze boerderij en op huize Gerlach. We gingen naar de weg en zagen ook daar de eerste Amerikanen, we kregen de eerste echte sigaret! Wat waren de mensen blij, ze wuifden en schreeuwden tegen iedereen. Wij zijn direct op de fiets naar Wijk gegaan. In de stad was het een en al leven en beweging terwijl men er een halve dag van te voren geen mens kon zien. Overal was er gejuich en verschijnen de oranje kleuren. De beide maasbruggen waren de lucht in gevlogen.

14 sept. Vanmorgen begon de duitse artillerie ons te beschieten en sloegen er veel granaten rondom in. Overal juichen de mensen als de Amerikanen met hun tanks en auto’s voorbij komen. Het oorlogsrumoer is ook wat verder weg, alleen het zware geschut is nu in actie. In het veld wordt alles afgezocht naar achtergebleven duitse soldaten. Overal in de dorpen en in de stad worden de n.s.b.-ers en degenen die te veel met de duitsers omgingen, opgehaald.

15 sept. Er wordt hard geschoten met de kanonnen die de Amerikanen overal hebben opgesteld. Verschillende duitse soldaten worden er nog in het veld gevonden en gevangen genomen. Veel zwaar Amerikaans materiaal trekt voorbij.

20 sept. Vanmiddag zijn de gefusilleerden begraven op ons kerkhof, in een gemeenschappelijk graf. Ze werden op twaalf september door de duitsers doodgeschoten. We vonden er elf bij elkaar liggen, iets verder in de berm lag er nog een. Ze waren niet meer te herkennen. Aan de papieren die sommigen bij zich hadden konden we opmaken dat we te maken hadden met Belgische burgers uit Maaseik.
[redactie: het waren leden van het Geheimleger van de Sector Maaseik].

21 sept. Ons huis wordt door de Amerikanen ingericht als hospitaal.

28 sept. Er hebben zich vandaag in de omgeving vijf hevige ontploffingen voorgedaan. Men vermoedt dat het vliegende bommen zijn, het nieuwe duitse wapen. De mensen hebben schrik voor deze dingen. Vandaag hebben ze hier in de buurt nog vier duitsers gevangen genomen en bij ons binnen gebracht.

Dagen na de bevrijding werden in onze regio nog Duitsers krijgsgevangen gemaakt.

1 okt. Vanmorgen werd er weer een plechtige H. Mis opgedragen in onze kapel, die bijna geheel bezet was. Gisteren werd er een joodse dienst gehouden en straks vindt er nog een protestantse dienst plaats. Dag en nacht wordt er in de vier operatiekamers gewerkt, er komen veel gewonden binnen!

5 okt. De gehele morgen hebben de Amerikanen weer met hun zware kanonnen geschoten in de richting van Vaals en Kerkrade; er wordt daar nog flink gevochten dat kunnen we goed horen.

6 okt. Er kwamen berichten dat er nog duitse soldaten zouden zijn in de omgeving, vooral in de bossen rondom Gronsveld. De Amerikanen zijn er met pantserwagens op af gegaan en hebben zestien duitsers gevangen genomen. Gisteren werden er ook vijf gewonde duitsers binnen gebracht.

11 okt. Dag en nacht trekken er nog vliegtuigen over naar duitsland om te bombarderen. Het front trekt steeds verder duitsland in, het gedonder van de kanonnen kunnen we nog goed horen.

29 okt. Vannacht kwamen er weer veel vliegende bommen van de duitsers over, ze maken een geluid als een vliegtuig dat defect is.
[redactie: bedoeld wordt de V1-bommen. Een onbemand vliegtuigje met een explosieve lading in de neus. Als een V1 overkwam, was zijn sputterende geluid duidelijk hoorbaar. Wanneer het geluid stopte, maakten mensen zich uit de voeten, want dan wisten ze dat de ‘bom’ naar beneden kwam].

3 nov. In Rothem viel vandaag een vliegende bom. Er zijn er vandaag veel overgekomen. Verschillende mensen gaan weer in de grotten slapen.

5 nov. Elke dag komen er veel vliegende bommen over. Ze worden door Amerikaanse jagers achtervolgd en soms afgeschoten. Op de weg is het altijd erg druk van Amerikaanse voertuigen.

12 nov. Vandaag viel een vliegende bom in de buurt van Eckelrade. Tot en met 31 dec. wordt er bijna dagelijks melding gemaakt van veel overvliegende bommen die plaatselijk neerstorten. Ook is het erg druk in de lucht en in de omgeving liggen veel Amerikaanse troepen.

1 jan. 1945. Vanmorgen om half tien waren er nog verschillende duitse jagers in de lucht. Ze werden hevig beschoten en twee vielen er brandend omlaag. Een jager kwam in Keer op de weg terecht. In huis zijn zeer strenge maatregelen genomen in verband met het feit dat er verklede duitsers zouden rond lopen.
[redactie: zie Keerder Kroniek jrg. XIII, 32-33, door Lei Bröcheler].

5 jan. Deze week kwam een Engelse generaal in ons huis om te kijken of hij het gebouw kon gebruiken als de Amerikanen eventueel vertrekken. Boven Valkenburg schijnen veel Engelse soldaten te zijn.

21 jan. In de verte horen we soms nog het doffe gerommel van het front. Deze week was generaal Simpson hier in huis. Hij liep er heel eenvoudig bij in zijn daagse plunje terwijl de anderen allemaal hun deftig uniform droegen! Hij woonde in de grote zaal een voorstelling bij en zat gewoon tussen de soldaten. Toen de kolonel bekend maakte dat de generaal aanwezig was, ging er een luid hoera op, de generaal stond op, boog even van links naar rechts en ging weer zitten terwijl de voorstelling verder ging. Een enkele keer komt er nog een vliegende bom over.
[redactie: William Simpson (1888-1980) was de commandant van het 9de Amerikaans leger. Hij was afkomstig uit Texas].

24 jan. Vanmiddag is een Amerikaanse verpleegster in het huwelijk getreden met een Amerikaans officier. Het waren protestanten en het huwelijk werd in onze kapel ingezegend door een Amerikaanse leger-dominee.

Februari. Aanvankelijk was het deze maand erg rustig in huis en hebben de soldaten vakantie gehad. Ze gingen vaak met hun trucks naar Parijs of Brussel. In de eerste week van februari vertrok het 42ste Evacuation Hospital uit ons huis en ging naar Duitsland. Men schat dat ze, gedurende de tijd die ze doorbrachten in ons huis, meer dan 12000 patiënten behandeld hebben. De beste chirurgen van Amerika, mannen met naam, hebben hier geopereerd. Verschillende van hen hebben we goed leren kennen en er werd dan ook hartelijk afscheid genomen. Ook het 15de leger dat hier een tijd gelegen had, trok verder naar het front.
[redactie: er zijn onderzoekers die menen dat in Huize Sint-Joseph zo een honderd Amerikanen overleden zijn].

12 april. Diverse groepen Amerikaanse soldaten hebben na februari nog in en om ons huis gelegen. Vandaag zijn de laatste Amerikanen uit ons huis vertrokken.

Broeder J.Slenter. (31 augustus 1976).

Met dank aan:
Annie Purnot-Roebroeks die bereid was bovenstaande tekst te digitaliseren