Oude gebruiken

Kleppere

Door drs. Harry H.M. Beckers

Kinderen hebben altijd al gespeeld. Het speelgoed en de spelletjes veranderden weliswaar in de loop van de tijd, maar het speelplezier is gebleven. Gespeeld werd met het materiaal dat op dat moment voorhanden was. Tegenwoordig is dat de game-boy, de nintendo en veelal de spelcomputer met zijn ongebreidelde keuzemogelijkheden. In mijn jeugdjaren – begin van de jaren 50 van de vorige eeuw – waren die moderne speeltjes er nog niet. Toch verveelden wij ons geen moment. Er waren volop mogelijkheden om spelletjes te doen en dus deden wij dat dan ook. Over één van die spelletjes van toen gaat dit artikel: ’t kleppere.

 

De techniek
’t Kleppere gebeurde met twee bewerkte houtjes (kleppersj). Het ene houtje stak men tussen wijs- en middelvinger en het andere tussen de middel- en de ringvinger van de rechterhand. De kunst van ’t kleppere was om de onderarm, pols en vingers gelijktijdig op een bepaalde manier in een bepaald tempo op en neer te bewegen zodanig dat de houtjes tegen elkaar kwamen. Zo ontstond het bijzondere kleppergeluid. Het was ’n sjlaag (een slag)die je na enig oefenen te pakken kreeg.

De kwaliteit van het kleppergeluid, zoals de geluidssterkte en de snelheid van het ritme, was afhankelijk van de kwaliteit van de houtjes en –uiteraard- de vaardigheid van degene die de houtjes hanteerde. Sommige klepperaere (klepperaars) waren echte kunstenaars; zij gebruikten niet twee maar drie houtjes in één hand. De ware virtuozen waren degenen die het presteerden om met zowel de rechter- als de linkerhand de houtjes gelijktijdig te laten kleppere. Baas-boven-baas waren echter zij die zowel met de boven- als de onderkant van de kleppersj konden klepperen, het zogenaamde roefele sjloên (roffels slaan).

 

De kleppers
De lengte van de kleppersj was ongeveer gelijk aan de lengte van een hand: ongeveer 15 cm. De breedte varieerde - al naar gelang de kinderhand van de gebruiker – van circa 3 cm tot circa 5 cm. De dikte van de kleppersj was verschillend maar min of meer ideaal was circa 5 mm (twie zjwiegele diek). Een absolute voorwaarde was datde houtjes kurkdroog waren. Wanneer dat niet het geval was dan ging dit zonder meer ten koste van de kwaliteit van de geluidsterkte (minder hard) terwijl het geluid veel doffer klonk.

 

 

 

 

 

 

 

Tekening Jean Keulen

 

De vervaardiging
De beste kleppersj waren het resultaat van noeste huisvlijt. Het fabricageproces was – om concurrentieoverwegingen – met de nodige geheimzinnigheid omgeven. Het ging erom wie de beste kleppersj kon maken en dat waren die kleppersj die het hardste geluid konden voortbrengen. In mijn geval waren de houtjes door mijn vader, Jacques Beckers, gefabriceerd. In zijn jeugdjaren (rond 1925) werd het klepperen ook al volop beoefend. Einge ervaring op dit terrein kon hem dus niet ontzegd worden.

Bij het maken van nieuwe kleppers gebruikte hij eikenhout (anderen soms ook beukenhout). Eerst met de zaag en daarna met een schaaf werden de kleppersj niet alleen op de juiste lengte maar ook op de juiste dikte gebracht. Vervolgens werd één zijde een beetje rond bijgeschaafd en dan – op dezelfde plek – boven een brandende kieërts (kaars) gehouden. Dat diende heel secuur te gebeuren want het hout mocht niet door het vuur worden aangetast; het mocht slechts ietsjes gebläökerd (geschroeid) worden. In sommige families werd er wat rigoureuzer met het bläökere omgegaan. Daar werd de klepper met behulp van ’t vuuriezer (vuurtang) waarin het houtje geklemd was, enkele keren kort in de vuurbol van de kwiezenjaer (bepaald model kachel) of de braobantse kachel gehouden.

Als het allemaal achter de rug was volgde de eindafwerking. Die bestond uit het beej-sjore (bijschuren) van de houtjes met sjoorpepier (schuurpapier). Dat was nodig om blaren bij de tere kinderhandjes te voorkomen. Hierna was het product klaar voor gebruik!

 

 

Jacques Beckers

 

Het gebruik
Het klepperen vond vooral in de zomer plaats; het geluid van de kleppersj droeg dan veel verder. Het was een rage; wanneer iemand er mee begon was dat direct voor de hele vriendenschare een signaal om er ook mee te beginnen. Het duurde niet lang voordat alle schooljongens aan het klepperen waren. Even plotseling als het op kwam, verdween het ook. Klepperentarend (al klepperend) gingen wij naar school en na schooltijd naar huis. Of het op de speelplaats van de toenmalige jongensschool (op de plaats van de huidige Sint-Aloysiushof) was toegestaan staat mij niet meer bij. Ik meen van niet. Hoe het ook zij, tijdens de lestijden zaten de kleppersj netjes opgeborgen in de brooketesj (broekzak).

Als de kleppersj niet meer nodig waren ging er om de twee houtjes ’n inmaaksgom (afsluitring voor inmaakglas) heen. Trouwens zo’n inmaaksgom bewees in die tijd eveneens goede diensten als kousenophouder bij de dames.

 

Onderhoud

Zoals elke speelgoed vergden de kleppersj goed onderhoud. Bewaren moest op een droge plek gebeuren. Daarvoor was de sjow (de schoorsteen) een ideale plek. Ook in de zomer brandde namelijk de kachel omdat er gekookt werd en er voor diverse doeleinden warm water diende te zijn. De trommel van de kachel was daarom een prima bewaarplaats. Wel moest je oppassen dat de kleppersj niet voor aanmaakhout werden aangezien want dat werd ook in de trommel bewaard.

 

 

Het voorwerp dat koster Frits Kroonen hier hanteert, wordt ook klepper genoemd en behoort tot de inventaris van de parochiekerk. De misdienaars gebruiken deze klepper tijdens de Goede Week in de periode dat ‘de klokken naar Rome waren’.

 

Tenslotte
Veel, zo niet alle kinderspelen uit de jaren van de vorige eeuw, hebben de tand des tijds niet overleefd. Ook kinderspelen gaan met hun tijd mee. Het is een schrale troost te weten dat ook computergestuurde kinderspelletjes van nu door andere spelletjes zullen worden opgevolgd. Welke dat zijn staat in de sterren geschreven. Hoe het ook zij, mijn generatie heeft aan ’t klepperehet nodige plezier beleefd.