Gebouwen en monumenten

Wonderbaarlijk uit de as herrezen
Glas-in-loodraam in het Missiehuis
door drs. Harry H.M. Beckers

Tijdens een van mijn bezoekjes aan het Missiehuis werd mijn aandacht getroffen door een voorstelling op een glas-in-loodraam in de centrale hal van het portaal op de eerste verdieping. Ondanks zijn ‘ouderdom’ van 60 jaar, boeien vooral de mooie kleurnuanceringen. Het is pater Johan van Brakel sma, die mij op het  - uit historisch oogpunt gezien - bijzondere van dit raam wees. Niet alleen blijkt dit glas-in-loodraam een bijzondere band met onze parochie te hebben, maar daarnaast heeft  het de grote brand die het Missiehuis in 1954 teisterde op miraculeuze wijze overleefd. Tijd dus voor een nadere kennismaking.

Glas in lood
De benaming glas-in-lood wordt gebruikt voor een vensterraam dat uit stukjes glas bestaat die gevat is in loodlijsten. Omdat het vroeger niet mogelijk was een groot stuk vlak glas te maken werd de techniek van het glas-in-lood gebruikt. Door het glas te kleuren zijn er vele kunstzinnige uitvoeringen mogelijk met veelal kleurrijke voorstellingen. Vooral door het invallende buitenlicht komt het kunstzinnige karakter van het glas-in-lood goed tot uiting. Het glas wordt gekleurd door gewoon glas te mengen met een bepaalde metaaloxide en dit in een glasoven te verhitten. Het is daarom dat glas-in-lood ook wel wordt aangeduid als ‘gebrandschilderd glas’.

Voorstelling
Het glas-in-loodraam (afmetingen 3.00 m x 2.25 m) in het Missiehuis toont scènes die verband houden met de stichting van de Lourdesgrot aldaar. Het is verdeeld in negen secties elk met een omvang van 100 cm x 75 cm

Centraal in het raam staat de afbeelding van O.L. Vrouw van Lourdes, met linksonder Bernadette Soubirous aan wie de H. Maagd in 1858 meermaals verschenen is. Zowel links als rechts boven de H. Maagd is een engel afgebeeld; iedere engel draagt een banderol. Hierop staan de woorden die Bernadette gesproken heeft tot pater Gaston Desribes, de stichter van het Missiehuis en de Lourdesgrot, toen hij haar in het klooster te Nevers bezocht. De tekst op de linker banderol luidt: “Zie uw volk komt”; op de rechter banderol is te lezen: “Uw Congregatie zal groeien en bloeien onder bescherming van O.L. Vrouw van Lourdes”.

Het glas-in-loodraam met scènes van de stichting van de Lourdesgrot

In een aantal geschriften wordt beweerd dat deze laatste tekst betrekking heeft op het Missiehuis te Cadier en Keer. Dat kan niet juist zijn. Toen père (pater) Desribes naar Nederland gezonden werd om er een missiecollege te stichten, was Bernadette Soubirous al lang overleden (16 april 1879). Het is pas in 1892/1893 dat met de bouw van het Missiehuis in Cadier en Keer werd gestart; 14 jaar na het bewuste bezoek. De tekst  heeft dan ook betrekking op een eerder door pater Desribes gebouwd missiehuis in Clermond-Ferrand in Frankrijk.

Onder de linker engel is een processie in aantocht te zien. Onder de rechter engel wordt het bezoek van pater Desribes aan Bernadette afgebeeld. Daar weer onder worden pelgrims afgebeeld die (Lourdes)water drinken uit de Gave, het riviertje dat langs de grot stroomt. Verder zien wij een oude pater, liggend op een brancard. Sommigen beweren dat de kunstenaar daarmee pater Desribes heeft willen uitbeelden en dus eren.

De ontwerper
Het glas-in-loodraam is van de hand van Arnoud Paashuis (1912-1974). Vermoedelijk verwierf hij deze opdracht door bemiddeling van zijn broer F. Paashuis. Deze laatste was als tekenaar en opzichter werkzaam bij het architectenbureau Swinkels in Maastricht dat de verbouw van het Missiehuis - die direct na de Tweede Wereldoorlog plaatsvond - begeleidde. De familie Paashuis was afkomstig uit Stratum (bij Eindhoven) waar Arnoud oorspronkelijk woonde en werkte. Hij studeerde in Den Bosch (kunstnijverheidsschool), Rotterdam (Academie voor Beeldende Kunst) en in Antwerpen (Nationaal Hoger Instituut). Hij was een veelzijdig kunstenaar; hij schilderde, tekende, vervaardigde pastels en aquarellen, dit alles in figuratieve stijl. Ook zijn er portretten en landschappelijke stillevens van hem bekend.

Wat de kosten van het vervaardigen hebben bedragen is niet meer te achterhalen omdat de archieven van het Missiehuis bij de brand in 1954 nagenoeg geheel verloren zijn gegaan.

Voor het Missiehuis maakte hij niet alleen het hier besproken Lourdesraam maar ook een raam in de aula. Dit raam, voorstellende de H. Petrus Claver met de tekst Mittam ex eis in Africam (‘van hen zal ik er naar Afrika zenden’) is eveneens bewaard gebleven. In tegenstelling tot het raam van O.L. Vrouw van Lourdes is dit raam wel gesigneerd ‘Arn. Paashuis 1948’. Het bevindt zich in de nieuw gebouwde aula in de rechterzijwand. Momenteel beschikt de Priorij Regina Pacis aan de doorgaande weg tussen Valkenburg en Schin op Geul ook over een aantal glas-in-loodramen van de hand van Arnoud Paashuis.

Het glas-in-loodraam voorstellende de heilige Petrus Claver met de tekst “Mittam ex eis in Africam”

‘Schenking’
In het boekje Cadier  en Keer 150 jaar, 1828-1978 is te lezen (blz.70) dat het hier besproken glas-in-loodraam door de parochianen van Cadier en Keer in 1942 aan de paters van het Missiehuis werd geschonken bij gelegenheid van het 50-jarig bestaan van de Lourdesgrot. Zowel het jaartal als de reden van de schenking is niet juist. In het Dagboek van het Missiehuis waar de gebeurtenissen binnen de sociëteit nauwgezet worden opgetekend valt iets anders te lezen. Hieruit blijkt dat niet het 50-jarig bestaan van de Lourdesgrot aanleiding was voor de schenking, maar het feit dat de Nederlandse Provincie van de SMA op 19 juli 1948 haar zilveren jubileum vierde. Tal van wereldlijke en geestelijke autoriteiten maakten toen hun opwachting in het Missiehuis waaronder de toenmalige gouverneur van de provincie Limburg dr. Houben.

Ook de vermelding in het boekje Cadier en Keer 150 jaar, 1828-1978 dat het glas-in-loodraam door de parochianen van Cadier en Keer werd geschonken is niet helemaal correct. Het hier voren vermelde Dagboek maakt gewag van het ter receptie verschijnen van de parochievertegenwoordigers die bij die gelegenheid een ovatie brachten en ook nog een geldelijke bijdrage (fl. 400, -) doneerden voor de aanschaf van het glas-in-loodraam. Omdat hier duidelijk gesproken wordt van ‘bijdrage’ zal het ontbrekende geldbedrag door de paters zelf bijgepast zijn. Het gaat dus te ver om te spreken van het aanbieden van het glas-in-loodraam als een cadeau van de parochie aan het Missiehuis.

Godswonder
Bij de grote brand in het Missiehuis in de nacht van 14 op 15 maart 1954 werd nagenoeg het hele complex door de brand verwoest. Het hoofdgebouw en de kapel gingen in vlammen op. Slechts de bijgebouwen overleefden de brand.
Wonderbaarlijk genoeg was dat ook het geval met het hier besproken glas-in-loodraam. Wie de beelden ziet van het door vuur geteisterde gebouw, ontwaart op de foto (volgende pagina) die na de brand werd genomen, het ongeschonden kunstwerk. Dat het raam deze brand heeft overleefd mag met reden een godswonder genoemd worden.

Ten slotte
Het is moeilijk te verklaren waarom het glas-in-loodraam de grote brand zo goed heeft kunnen doorstaan, zelfs zonder enige restauratie. Gegevens waaruit een restauratie zou moeten blijken zijn niet gevonden. Een mogelijke verklaring voor het behouden blijven van het raam zou kunnen zijn dat de brand grotendeels was uitgewoed op het moment dat de plek werd bereikt waar het raam toen was aangebracht. Dat was namelijk op het einde van de lange gang op de begane grond aan de kant van het kerkhof.

Het ongeschonden  raam achter in de gang direct na de brand (1954)

Hoe het ook zij, het glas-in-loodraam heeft een bewogen geschiedenis achter zich. De huidige plek, centraal in het trappenhuis van het Missiehuis, is geen waarborg voor een onbekommerde toekomst, gezien de huidige plannen tot ingrijpende verbouw van een deel van het Missiehuis. Wij hebben er overigens alle vertrouwen in dat dit glas-in-loodraam, behorend tot het historisch en cultureel erfgoed van de Paters van het Missiehuis en van ons dorp, een prominente plek in de nieuwbouw zal krijgen.

Literatuur
- Brakel, van, Johan sma, Missiehuis Cadier en Keer, blz. 93  e.v.

Een speciaal woord van dank aan pater Johan van Brakel sma voor zijn medewerking aan de totstandkoming van dit artikel