Plechtige herdenking op 13 september
door Charles Rouschop

Op 12 september 1944 werden elf Belgische verzetsstrijders en een Russische verzetsheld gefusilleerd in het bosje bij Huize Sint Joseph in Heer, momenteel Cadier en Keer en in de oorlog gevorderd en bewoond door Duitse instanties. Deze laffe daad vond plaats op de dag voor het begin van de werkelijke bevrijding van het Nazi-geweld door de Amerikanen op 13 september 1944

De namen:

Het monument
Burgemeester Kessen uit Heer nam in 1945 het initiatief om jaarlijks op of rond 12 september een herdenkingsplechtigheid te houden op de plek waar de twaalf terechtgesteld waren. Ook wilde hij het op de plaats van de fusillade geplaatste houten kruis vervangen door een waardig herdenkingsmonument. Tevens nam hij als burgervader het voortouw tot de oprichting van een comité “Belgisch Monument”. Het comité kwam er met als voorzitter J. Ramaekers, secretaris-penningmeester J. Vrijens en leden L. Meesters, J. Geijs en A. Gijsen. Het verwerven van voldoende financiële middelen was in die tijd niet gemakkelijk. Met steun van het gemeentebestuur van Heer, diverse verenigingen, ondernemers en particulieren werd ongeveer 3500 gulden bijeen gesprokkeld. Beeldhouwer J. Weerts uit Maastricht kreeg opdracht een stijlvol en passend monument te ontwerpen. Vier jaar na de zeldzaam gemene fusillade, de terechtstelling van twaalf verzetsstrijders, zonder enig proces, werd op 12 september 1948 het monument onthuld. De naam van de Russische verzetsstrijder is onbekend.

De plechtigheid in het openluchttheater van Huize Sint Joseph begon met een heilige mis. Voorganger was de deken van Maaseik. Aanwezig waren onder andere de gouverneurs van Belgisch en Nederlands Limburg, de heren Verwilghen en Houben, de burgemeesters van Heer en Maastricht en de burgemeesters van de Belgische gemeenten waaruit de gefusilleerden afkomstig waren; verder een aantal vertegenwoordigers van de weerstand (verzet) in België en het verzet in Nederland.
De herdenking is een jaarlijks terugkerende plechtigheid op de tweede zondag van september. Een hoogtepunt was de herdenking in 1959 toen wijlen koningin Juliana en wijlen koning Boudewijn het monument bezochten en de plechtigheid bijwoonden.
Het monument is enige jaren geleden door de Sint Jozef school, school voor speciaal en voortgezet onderwijs, geadopteerd; derhalve neemt ieder jaar een afvaardiging van de leerlingen met korte voordrachten deel aan de herdenkingsplechtigheid. Dit jaar vindt op 13 september de herdenking plaats. Bijzonder aandacht wordt besteed aan het vijftig jarig bestaan van het monument.

Herdenkingsplechtigheid bij het monument van de twaalf gefusilleerde verzetsstrijders

Korte historie
De Belgische weerstand werd reeds in 1940 geformeerd. Later zou dit het Geheim Leger genoemd worden. België werd opgedeeld in drie, later in vijf zones. De zone Limburg bestond eind 1941 uit zeven sectoren: Hasselt, Neerpelt, Maaseik, Leopoldsburg, Waterschei, Sint Truiden en Borgloon. Rekem en Bilzen werden in 1942 toegevoegd. De sector Maaseik stond vanaf het begin onder leiding van de wachtmeester van de Rijkswacht Gustaaf Beazar (de eerste naam op de lijst van de gefusilleerden in Heer).
Op 3 september 1944 kreeg de leider van de sector Limburg, sergeant Antoine Lambrechts, opdracht zijn weerstandskern metterdaad in te zetten. De leden van de sector Maaseik verscholen zich in de bossen van Rotem. Op 10 september overvielen de Duitsers het schuiloord in Rotem. Het werd voor veel Belgen dramatisch. Veel verzetslieden sneuvelden of werden gevangen genomen. Een aantal gevangenen werd naar As gebracht en vervolgens via Rekem en Lanaken in vrachtwagens vervoerd tot bij Maastricht. Vandaar trok men te voet verder naar Heer en daar werden de gevangenen op 11 september in de kelder van Huize Sint Joseph gestopt, zesentwintig in getal. De volgende dag werden twaalf mensen uit de kelder gehaald en in de avond zonder enig proces gefusilleerd.

Op 20 september werden de doden onder leiding van de burgemeester van Heer geïdentificeerd, waarna zij kerkelijk werden begraven op het kerkhof van Huize Sint Joseph. Later werden overigens de lichamen naar hun woonplaats overgebracht. In het twee dagen later door de burgemeester opgemaakt proces-verbaal van de begrafenis van de twaalf lichamen vinden we van elke terechtgestelde ook een beschrijving van de kleding en van de op hun aangetroffen voorwerpen, zoals foto’s, sleutels, medicijnen, tabakswaren, beurzen, horloges, kettingen en zelfs een roman met de titel “Moeders Schuld”. In een gemeenschappelijk graf werden zij in drie lagen begraven, gescheiden door een aantal takken, afkomstig uit het bosje (zie de tekening hieronder). 

Tijdens de fusillade zaten verschillende inwoners van ons dorp verscholen in de grotten achter de boerderij van Huize Sint Joseph, onder hen ook Bennie Essers en zijn zwager Colla Bisscheroux. Toen de Duitse vrachtwagens naderden, vluchtten de mannen in allerlei holen en spelonken in de directe omgeving. Nadat de wagens vertrokken waren, wilde de zwager van Bennie Essers naar zijn vrouw en kinderen in het dorp en werd zo getuige van hetgeen kort tevoren plaatsgevonden had. Hij waarschuwde Bennie mee te komen en te zwijgen tegenover de andere ondergedokenen om geen paniek te veroorzaken. Tijdens een interview met Bennie wilde hij niet ingaan op hetgeen hij gezien had. Hij volstond met één woord: beestachtig! 

	De Duitsers begroeven eerst vier gefusilleerden met het gezicht naar boven
	over de vier lijken werden twee takken gespreid en daar werden de volgende vijf opgelegd met het                               gezicht naar beneden
	dan weer een paar takken en daarop de laatste geëxecuteerden

   Tekeningen afkomstig uit het proces-verbaal van de burgemeester van Heer

Bronnen:
J.M. van de Venne: Geschiedenis van Heer
R. Weltjens: Gedenkboek Geheim Leger – sector Maaseik – schuiloord Rotem.
Werkgroep Interview