Keer in oude ansichtkaarten
Kaarten met een aangezicht
door drs. Harry H.M. Beckers
Omdat ansichtkaarten veel kunnen vertellen hoe een dorp er heeft uitgezien zal in elke komende jaargang van onze Kroniek een karakteristieke ansichtkaart van ons dorp worden opgenomen. Bij elke kaart zal een toelichting worden gegeven. Het ligt verder in de bedoeling dat in iedere bijdrage een bepaald aspect van de ansichtkaart aan de orde zal komen. Onze artikelenreeks start met een korte inleiding over het ontstaan van de ansichtkaart.
Het ontstaan
Een ansichtkaart of prentbriefkaart is een kaart met op één zijde een afbeelding. Het is dus een kaart met een aangezicht, oftewel een plaatje voorop. De ansichtkaart is in zwang gekomen in het begin van de vorige eeuw, dus rond 1900. Oorspronkelijk bedoeld als herinnering aan een bezochte bezienswaardigheid. Later heeft de kaart vooral betekenis gekregen als een afbeelding van een vakantieplek. Aan de thuisblijvers (familie, vrienden en bekenden) wilde men laten zien hoe prachtig de plek was waar men zich bevond; veelal was dat een bekende vakantieplaats. Tevens kon men dan een korte boodschap kwijt aan het thuisfront.
De ontwikkeling van de ansichtkaart begint feitelijk in het begin van de twintigste eeuw in Amerika. De regering daar verleende toen toestemming om op de toen nog ongedeelde achterkant van een prentkaart het woord postcard (briefkaart) af te drukken. Voorheen moesten de mededelingen op de voorkant (beeldzijde) geschreven worden. Kort daarna begonnen ook andere landen met een gedeelde achterkant en werd de voorzijde exclusief bestemd voor het beeld.
Op 1 april 1892 werd in Nederland de eerste prentbriefkaart verstuurd. Dit toen ultramoderne communicatiemiddel nam al snel een grote vlucht. In het begin waren het vooral getekende plaatjes (de zogenaamde lithokaarten) maar al snel werd de fotografie te hulp geroepen en werden er overal foto’s gemaakt, speciaal voor de prentbriefkaartenindustrie.
In Nederland mocht tot 1905 de achterkant van een prentbriefkaart alleen gebruikt worden om naam, adres en woonplaats op te schrijven. Omdat de afzender toch een persoonlijke boodschap kwijt wilde werd deze onder, naast of zelfs rondom de afbeelding geschreven. Jammer voor de afbeelding zelf, maar wel een praktische oplossing om het thuisfront toch iets te laten weten.
Onze ansichtkaart
Een goed voorbeeld van het voorgaande biedt onderstaande ansichtkaart. De ansichtkaart is gedrukt door de destijds bekende drukkerij van M. Crolla te Maastricht en verzonden op 3 juni 1903; meer dan 105 jaar geleden. Op de voorzijde staat de tekst Hôtel de Notre-Dame de Lourdes à Keer lez Maestricht et entrée du collége apostolique. (Groot herenhuis van Onze Lieve Vrouw van Lourdes te Keer bij Maastricht en de toegang tot het apostolisch college).
Let op de geschreven tekst onder de afbeelding!
De kaart toont de Keerderberg komende van Maastricht, richting Cadier en Keer. Aan de rechterkant zien wij het gebouw van het voormalige klooster van de Zusters van Barmhartigheid. Het terrein is omstreeks 1890 gekocht door de Zusters Ursulinen uit Clermont Ferrand (Frankrijk); zij zijn het die op dit terrein een klooster met school hebben gebouwd. Het was hun bedoeling hier een pensionaat te beginnen. Omdat de bisschop van Roermond Mgr. Drehmanns, hiervoor geen toestemming gaf (er waren al genoeg internaten in het bisdom) vertrokken de Ursulinen na twee jaar. Dan komen de Zusters van de Goede Herder, eveneens uit Clermont. Zij blijven er slechts kort: na tien maanden wordt het gebouw verkocht aan de Zusters van Barmhartigheid uit Billom (Frankrijk), die op het spoor gezet zijn door pater Desribes, die kort daarvoor zijn Missiehuis op een helling aan de overkant geopend heeft.
De Zusters van Barmhartigheid zullen er tot 1978 blijven. Na hun vertrek is het klooster enkele jaren in gebruik geweest als opleidingscentrum voor de ‘Stichting Ontwikkeling der Volkeren’. Het gebouw ligt thans leeg in afwachting van een andere bestemming.
De afbeelding
Het ‘herenhuis’ waarvan sprake is, is rechts op de ansichtkaart te zien; let daarbij ook op het opschrift in de gevel van het pand. Het ‘herenhuis’ was zo groot omdat het meerdere bestemmingen had. Niet alleen de zusters woonden er, maar ook de meisjes die het internaat bevolkten moesten er ondergebracht kunnen worden. En natuurlijk diende er ook nog ruimte te zijn voor een aantal klaslokalen voor het geven van onderwijs.
De toegang tot het apostolisch college is - in tegenstelling tot hetgeen de ansichtkaart suggereert - niet te zien. Dat kan ook moeilijk want die toegang ligt schuin tegenover het ‘herenhuis’ en de ansichtkaart is er vooral op gericht om het Hôtel in beeld te brengen.
Auto’s waren in die tijd nog een zeldzaamheid vandaar dat wij, vooraan rechts, een fiets ontwaren die gestald is tegen het hekwerk. De berijder - in zijn zondagse pak en met zijn bolhoed op - heeft plaatsgenomen op de bank die tegen de voorgevel staat. Kennelijk rust hij uit van de vermoeienissen van de beklimming van een deel van de Keerderberg.
Let tevens op - ook dat is minder goed te zien - de verharding van de Rijksweg. Deze in 1827 gereedgekomen weg kende een breedte van bijna 9 meter waarvan het middelste gedeelte ter breedte van 3,5 meter bestraat was met Belgische kasseien. Op het in 2005 gereconstrueerde deel van de Rijksweg (tussen de Vendelstraat en de Bemelerweg/Past Kikkenweg) zijn de keien intussen verwijderd. Dankzij de inspanningen van de Jonkheid, de VTN en onze Historische Kring is het gelukt een partijtje keien aan te kopen. Het ligt in de bedoeling deze keien een symbolische plek te geven in de op de ‘kop’ van de Keerderberg aan te leggen rotonde.
De persoonlijke boodschap
Omdat een persoonlijke boodschap van de afzender niet op de achterzijde geschreven mocht worden, staat die dus op de voorzijde. Gelukkig is de afzender (gezien de initialen een zekere “P.C.”) zo inventief geweest om zijn boodschap niet in de fotoafdruk te schrijven maar op de onderzijde van de kaart. Zijn korte boodschap (geschreven in het Frans) luidt (vrij vertaald):
Dank voor je kaart, oudje Felix. Hierboven de mooie weg naar Karel de Grote met zijn reusachtige bomen. Ik zal je in mijn gebeden niet vergeten. Toegenegen herinneringen aan je moeder. Ik omhels Louis en jou.
De ongedeelde achterkant van de ansichtkaart met de originele postzegel van Koningin Wilhelmina van 5 cent
Onze afzender is kennelijk belezen: met de mooie weg naar Karel de Grote is uiteraard de huidige Sjtieëwieëg (Rijksweg) naar Aken bedoeld. Dat van die reusachtige bomen lijkt ietwat overdreven. Op het moment van schrijven van de ansichtkaart waren de bomen (vermoedelijk olmen) ongeveer 75 jaar oud. Op zichzelf mag dat respectabel zijn maar olmen kunnen - evenals eikenbomen - bijzonder oud worden. Probleem bij olmen is dat zij vooral vatbaar zijn voor de olmenziekte.
De geadresseerde
Met het ‘oudje’ Félix op de kaart wordt een zekere Monsieur Félix Sautier bedoeld, die woont op nummer 1 aan de Quai des Carrières in Charenton. Aan hem is namelijk de kaart geadresseerd. Charenton, gelegen op de rechteroever van de Seine, is een voorstad van Parijs. De stad grenst aan de noordzijde aan het bos van Vincennes, destijds het favoriete jachtdomein van de Franse koningen.
Ten slotte
Wat de kaart zo bijzonder maakt is de locatie: deze vormt nog steeds een herkenbaar punt op de Rijksweg Maastricht-Vaals. Daarnaast betreft het een van de vroegste ansichtkaarten van ons dorp; zij dateert van 1903 en draagt de originele postzegel. Interessant is nog de vraag waarom het klooster van de Zusters van Barmhartigheid werd afgebeeld en niet het Missiehuis. Vermoedelijk wilden de paters eens variëren naar onderwerp, want ansichtkaarten van het Missiehuis en haar bewoners en vooral van de Lourdesgrot waren inmiddels in behoorlijke aantallen in omloop. In deze reeks over ansichtkaarten met afbeeldingen van ons dorp komen wij hier nog uitgebreid op terug.
Literatuur
• Ruyters, Han & Voet, Arnoud: De Nederlandse Prentbriefkaart, 1996
• Purnot, Jo: De weg van Maastricht naar Aken, Keerder Kroniek, jaargang 7, blz. 40-49