Jaargang 5 bladzijde 170
Keerder bidprentjes (2)
Bid voor de ziel van zaliger…
door Lei Haesen
In de vorige aflevering kwam eerst beknopt de geschiedenis van het devotieprentje aan de orde. Verder werd kort ingegaan op het ontstaan van het bidprentje en maakten wij een begin met de beeld- en tekstzijde onder de loep te nemen. In deze bijdrage vervolgen wij de behandeling van de vormgeving van de prentjes door de jaren heen en bekijken wij de voornaamste wijzigingen van de tekstzijde.
Opmerking: De lezer van de eerste aflevering zal het opgevallen zijn, dat de prentjes niet op ware grootte afgebeeld zijn. Om de beschikbare ruimte optimaal te benutten zijn zij verkleind weergegeven.
Bidprentjes
3. Christus-voorstellingen
De Christus-voorstellingen komen het meest voor. Zijn kruisiging wordt het vaakst afgebeeld, maar ook de lijdende Christus. De lijdende Christus met doornenkroon (Ecce Homo = Zie daar de mens) is in de meeste gevallen een reproductie van de Italiaanse schilder Guido Reni (1575-1642). Op verschillende manieren wordt de kruisiging voorgesteld: Jezus hangend aan het kruis zonder andere personen erbij of met aan de voet één of meerdere personen (Maria, Maria Magdalena en/of de apostel Johannes).
Verder komen wij in de collectie tegen: de Olijfbergscène, het Heilig Hart (een vlammend hart als symbool van de liefde), het dragen van het kruis, de opstanding uit de dood, het kind Jezus en andere voorstellingen uit zijn leven.
Bidprentjes
De olijfbergscène
De afbeeldingen op de prentjes zijn tot midden van de twintigste eeuw vak reproducties van ( fragmenten van) werken van Italiaanse en niet Italiaanse schilders, zoals Michelangelo, Lippi, Dolci, Murillo, Rubens en van Dyck.
Ook de aflaatprentjes laten veelal een afbeelding van Christus aan het kruis zien met ernaast of eronder een aflaatgebed. Onder een gewone aflaat wordt verstaan kwijtschelding van een tijdelijke straf met bijvoorbeeld 300 dagen. Een volle aflaat verleende algehele kwijtschelding van en tijdelijke straf.
Bidprentjes
Aflaatprentjes uit 1914 (links) en 1938.
In het begin van de twintigste eeuw wordt het gebruikelijk om het lidmaatschap van een godsdienstige vereniging op het prentje te vermelden (zie bijvoorbeeld de tekst van het prentje van Elisabeth Hubertina Braeken). In onze parochie zijn in die tijd velen lid van de Aartsbroederschap van de H. Familie, opgericht in 1898 voor de mannelijke inwoners. In 1906 komt er ook een afdeling voor vrouwen bij.
4. Maria-voorstellingen
Na de Christus-afbeeldingen komen de Maria-voorstellingen qua aantal op de tweede plaats. Meestal zien wij Maria afgebeeld als de lijdende moeder die haar enige zoon verloren heeft. Zij wordt door haar menselijkheid meer als persoon en moeder aanbeden dan als heilige en geeft troost aan de nabestaanden van een overledene. De bekendste voorstelling is Maria als Moeder der Smarten (Mater Dolorosa), een reproductie van de Italiaanse schilder Carlo Dolci (1616-1686).
Bidprentjes
Maria als Moeder der Smarten (1906) en rechts met het zwaard door haar hart (1901).
Andere vormen zijn het Heilig Hart van Maria, Maria met een zwaard in haar hart of met zeven zwaarden die haar hart doorsteken als symbool voor de zeven smarten. Dat laatste wordt ook uitgebeeld door middel van zeven medaillons. De zeven smarten zijn:
- de voorspelling van Simeon dat een zwaard haar ziel zal doorboren
- de vlucht naar Egypte
- het verlies van de 12-jarige Jezus
- de ontmoeting met Jezus die het kruis draagt
- de kruisiging
- de afname van het kruis
- de graflegging.
Afbeeldingen van Maria die het kruis omarmt, de onbevlekte ontvangenis, Maria met het dode lichaam van Christus op haar schoot, de afname van het kruis, Maria bij het lege graf en haar hemelvaart zijn andere, minder vaak voorkomende prentjes uit de collectie.
Bidprentjes
Vaker te vinden en van latere data zijn afbeeldingen van Maria met op haar arm het kind. Dit zijn doorgaans reproducties van iconen.
5. Ars Moriendi-prentjes (de kunst van het sterven)
Op deze, in beperkt aantal voorkomende prentjes zijn stervende of overleden personen afgebeeld, vaak omringd door hun dierbare en treurende naasten. Een mooi maar ook opvallend voorbeeld is een bidprentje van Pieter Brouwers (1796-1894). Opvallend, omdat de tekst op de beeldzijde in drie talen gedrukt is, maar niet n het Nederlands. En dat, terwijl de bijna 98-jarige Pieter niet alleen een geboren Keerdenaar was, maar ook zijn gehele leven in ons dorp woonde. Nog opvallender is echter de Engelstalige tekst. Dat zijn wij in die tijde niet eerder tegengekomen. Ook de voorstelling zelf is uniek.
Bidprentjes
(wordt vervolgd)
Bid voor de ziel van zaliger…
door Lei Haesen
In de vorige aflevering kwam eerst beknopt de geschiedenis van het devotieprentje aan de orde. Verder werd kort ingegaan op het ontstaan van het bidprentje en maakten wij een begin met de beeld- en tekstzijde onder de loep te nemen. In deze bijdrage vervolgen wij de behandeling van de vormgeving van de prentjes door de jaren heen en bekijken wij de voornaamste wijzigingen van de tekstzijde.
Opmerking: De lezer van de eerste aflevering zal het opgevallen zijn, dat de prentjes niet op ware grootte afgebeeld zijn. Om de beschikbare ruimte optimaal te benutten zijn zij verkleind weergegeven.
3. Christus-voorstellingen
De Christus-voorstellingen komen het meest voor. Zijn kruisiging wordt het vaakst afgebeeld, maar ook de lijdende Christus. De lijdende Christus met doornenkroon (Ecce Homo = Zie daar de mens) is in de meeste gevallen een reproductie van de Italiaanse schilder Guido Reni (1575-1642). Op verschillende manieren wordt de kruisiging voorgesteld: Jezus hangend aan het kruis zonder andere personen erbij of met aan de voet één of meerdere personen (Maria, Maria Magdalena en/of de apostel Johannes).Verder komen wij in de collectie tegen: de Olijfbergscène, het Heilig Hart (een vlammend hart als symbool van de liefde), het dragen van het kruis, de opstanding uit de dood, het kind Jezus en andere voorstellingen uit zijn leven.
De olijfbergscène
De afbeeldingen op de prentjes zijn tot midden van de twintigste eeuw vak reproducties van ( fragmenten van) werken van Italiaanse en niet Italiaanse schilders, zoals Michelangelo, Lippi, Dolci, Murillo, Rubens en van Dyck. Ook de aflaatprentjes laten veelal een afbeelding van Christus aan het kruis zien met ernaast of eronder een aflaatgebed. Onder een gewone aflaat wordt verstaan kwijtschelding van een tijdelijke straf met bijvoorbeeld 300 dagen. Een volle aflaat verleende algehele kwijtschelding van en tijdelijke straf.
Aflaatprentjes uit 1914 (links) en 1938
In het begin van de twintigste eeuw wordt het gebruikelijk om het lidmaatschap van een godsdienstige vereniging op het prentje te vermelden (zie bijvoorbeeld de tekst van het prentje van Elisabeth Hubertina Braeken). In onze parochie zijn in die tijd velen lid van de Aartsbroederschap van de H. Familie, opgericht in 1898 voor de mannelijke inwoners. In 1906 komt er ook een afdeling voor vrouwen bij.
4. Maria-voorstellingen
Na de Christus-afbeeldingen komen de Maria-voorstellingen qua aantal op de tweede plaats. Meestal zien wij Maria afgebeeld als de lijdende moeder die haar enige zoon verloren heeft. Zij wordt door haar menselijkheid meer als persoon en moeder aanbeden dan als heilige en geeft troost aan de nabestaanden van een overledene. De bekendste voorstelling is Maria als Moeder der Smarten (Mater Dolorosa), een reproductie van de Italiaanse schilder Carlo Dolci (1616-1686).
Maria als Moeder der Smarten (1906) en rechts met het zwaard door haar hart (1901).
Andere vormen zijn het Heilig Hart van Maria, Maria met een zwaard in haar hart of met zeven zwaarden die haar hart doorsteken als symbool voor de zeven smarten. Dat laatste wordt ook uitgebeeld door middel van zeven medaillons.
De zeven smarten zijn:
- de voorspelling van Simeon dat een zwaard haar ziel zal doorboren
- de vlucht naar Egypte
- het verlies van de 12-jarige Jezus
- de ontmoeting met Jezus die het kruis draagt
- de kruisiging
- de afname van het kruis
- de graflegging.
Afbeeldingen van Maria die het kruis omarmt, de onbevlekte ontvangenis, Maria met het dode lichaam van Christus op haar schoot, de afname van het kruis, Maria bij het lege graf en haar hemelvaart zijn andere, minder vaak voorkomende prentjes uit de collectie.
Vaker te vinden en van latere data zijn afbeeldingen van Maria met op haar arm het kind. Dit zijn doorgaans reproducties van iconen.
5. Ars Moriendi-prentjes (de kunst van het sterven)
Op deze, in beperkt aantal voorkomende prentjes zijn stervende of overleden personen afgebeeld, vaak omringd door hun dierbare en treurende naasten. Een mooi maar ook opvallend voorbeeld is een bidprentje van Pieter Brouwers (1796-1894). Opvallend, omdat de tekst op de beeldzijde in drie talen gedrukt is, maar niet in het Nederlands. En dat, terwijl de bijna 98-jarige Pieter niet alleen een geboren Keerdenaar was, maar ook zijn gehele leven in ons dorp woonde. Nog opvallender is echter de Engelstalige tekst. Dat zijn wij in die tijde niet eerder tegengekomen. Ook de voorstelling zelf is uniek.
(wordt vervolgd)
