Keer in oude ansichtkaarten

 

Kaarten met een aangezicht
Het interieur van de oude kerk
door drs. Harry H.M. Beckers

Dit is het tweede artikel uit een reeks over ansichtkaarten die in de loop der jaren van ons dorp verschenen zijn. Ditmaal schenken wij aandacht aan een kaart waarop het interieur van de oude kerk is afgebeeld. Alvorens deze kaart nader onder de loep te nemen staan wij eerst even stil bij een aspect van het verzamelen van ansichtkaarten, namelijk het thematisch verzamelen.

Thematisch verzamelen
Aan ene prentbriefkaart zitten heel wat aspecten. De meeste verzamelaars hebben vooral oog voor de nostalgische waarde. Die waarde is dan vooral gelegen in de persoonlijke herinnering die aan de betreffende kaart kleeft (bijvoorbeeld het utstapje of het schoolreisje). Anderen zullen meer oog hebben voor de afbeelding op de kaart uit het dagelijks leven van vervlogen jaren. Weer anderen zullen vooral geboeid zijn dooreen bepaald thema en hun verzameling daarop toespitsen. Een bekend thema is het verzamelen van kaarten van dorpen of steden waar men een bijzondere band mee heeft. Dit omdat opa, oma, vader of moeder ut die stad of dat dorp afkomstig is of omdat men een speciale herinnering aan die plaats heeft.

Er zijn ook verzamelaars die een ander thema als uitgangspunt nemen voor hun verzameling. Een thematische verzamelaar heeft een zeer grote, ja bijna oneindige keuze aan onderwerpen. Bekende verzamelthema’s zijn auto’s en motoren, karren en wagens, kerk en religie, klederdrachten, molens, paleizen, scheepvaart etc.

Het thema: Kerk en religie
Kaarten van kerken worden al heel lang verzameld. Het kerkgebouw vormde het centrum van nagenoeg iedere stad of dorp. Veel kerken werden op het hoogste punt gebouwd want de kerk moest boven alle andere gebouwen uitsteken en moest tevens zichtbaar zijn van grote afstand. Zij vormde dus als het ware het ‘visitekaartje’ van een geloofsgemeenschap. Het wekt dan ook geen verbazing dat van elke stads- of dorpskerk wel ooit een kaart uitgegeven is. Dat brengt met zich mee dat er een groot aanbod van deze kaarten is, vooral wanneer de afbeelding betrekking heeft op het buitenaanzicht (exterieur). Veel zeldzamer zijn de kaarten van het interieur van een kerk.

Tot één van de zeldzaamste kaarten behoort de kaart die wij nader zullen beschouwen. Het betreft een kaart van het interieur van onze eigen parochiekerk van de H. Kruisverheffing te dateren rond 1916.

 

Reclame voor Sint-Blasius?
Het eerste wat aan de kaart opvalt is het onderschrift. In plaats van de correcte aanduiding ‘RK Kerk van de H. Kruisverheffing’ luidt het onderschrift ‘St. Blasiuskerk te Cadier en Keer’. Wat hiervan de reden is, is niet met zekerheid te achterhalen. Wellicht heeft men zich laten (mis)leiden door de naam van de tweede patroonheilige van onze parochie: de Heilige Sint-Blasius. Maar het zou ook kunnen zijn dat men ‘reclame’ heeft willen maken voor ‘onze’ Sint-Blasius omdat hij de patroon is van mensen met keelaandoeningen, variërende van hoestje en keelpijn tot astma. Gelovigen kwamen vroeger van heinde en verre naar onze parochiekerk vanwege de Blasiuszegen (vaste feestdag op 3 februari) waarbij diens relikwie wordt vereerd. De gelovige kust die relikwie in de hoop dat hij van zijn kwaal wordt verlost of voor de toekomst daarvan gevrijwaard blijft.

 

Rijk versierd
Het interieur zal – ook voor de oudere parochianen – niet direct herkenbaar zijn. Dat komt vooral door de versiering die in feite de ansicht beheerst. De versiering – bestaande uit een (vermoedelijk) zestal brede banen stof – spruiten uit een kroon. Deze kroon is opgehangen aan het gewelf van het middenschip van de kerk, terwijl de zes – op banieren lijkende – banen stof met hun uiteinde aan de zijmuren bevestigd zijn. Deze versiering zal ongetwijfeld een bijzondere reden hebben gehad: misschien de jaarlijkse bronkprocessie of de eerste Heilige Mis van een neomist.

De kleuren van de sierlijk aangebrachte banen zijn op de ansicht niet te zien; de kaart is zwart-wit. Naar alle waarschijnlijkheid betrof het de pauselijke kleuren: wit en geel. Vooraan in het middenschip ontwaren wij de godslamp en in het midden van de kerk een grote kroonluchter met kaarsen. Ook is de communiebank te zien.

 

Heiligenbeeld
We zien linksen op de kaart het beeld van de H. Antonius van Padua, dat met bloemen versierd is. Achter dit beeld staat – vermoedelijk – een processievaandel. Dit ondersteunt onze veronderstelling dat de versiering verband houdt met de Bronkprocessie.
De aanwezigheid van het beeld van de H. Antonius van Padua is te verklaren. Op6 januari 1898 is door de toenmalige kapelaan Johannes Voncken in onze parochie de broederschap voor mannen opgericht. Deze broederschap – die in bijna alle parochies in onze streken in het leven werd geroepen – stelde zich ten doel om de ontkerstening van de huisgezinnen tegen te gaan. Onze parochie werd in secties verdeeld. Elke sectie had haar eigen beeld en daarmee ook haar eigen feestdag.  De H. Antonius van Padua hoorde toe aan de sectie ‘Steenenweg’ (Rijksweg); zijn feestdag valt op 13 juni. Momenteel vinden wij onze  H. Antonius in de kelder van onze kerk terug, beschadigd en beide handen missend. Het zou recht doen aan de historische betekenis van dit beeld als het in zijn oude luister zou worden hersteld! Ook in de kelder en eveneens flink beschadigd, bevindt zich het beeld van Sint-Gerardus. Deze heilige (feestdag 16 oktober) was de steun en toeverlaat van de bewoners van de Echtersjtraot (Limburgerstraat).

 

Detail uit de ansichtkaart: de H. Antonius van Padua

Jongens en meisjes gescheiden
Tussen de kerkbanken links en rechts zijn de knielbankjes voor de schoolgaande jeugd te zien. De kinderen zaten vroeger apart, vooraan in het midden van de kerk. De jongens en de meisjes zaten gescheiden; de voorste knielbanken waren voor de meisjes en de achterste voor de jongens. Voor de onderwijzers waren er aparte plaatsen in de kerk, namelijk de kerkbanken direct achter de bankjes voor de kinderen. Links zaten de zusters van Barmhartigheid die de meisjes onder hun hoede hadden en aan de rechterzijde was een kerkbank gereserveerd voor het onderwijzend personeel van de jongensschool. Vanuit hun plaats in de kerkbank hadden zij een prima zicht op de voor hen gezeten jongeren en konden zij direct ingrijpen wanneer de orde en de tucht dat verlangde. Erbij gaan ‘hangen’ of zitten was uit den boze: kaarsrecht op de knielbank was de regel waaraan streng de hand gehouden werd!

Gepachte plaatsen
Verder is te zien dat op alle zitplaatsen in onze ‘oude’ kerk een bordje in email was vastgeschroefd met een nummer erop. Wilde men van een vaste zitplaats verzekerd zijn dan kon men een plaats in de kerkbank ‘pachten’. De zitplaats met het bijbehorende nummer was uitsluitend voor de ‘pachter’ of zijn familie bestemd. Vooral op hoogtijdagen (Pasen, Kerstmis) of bij begrafenissen was dat belangrijk. Voor sommige families was het ‘in de familie houden’ van dergelijke zitplaats een erezaak. Elk jaar opnieuw moest er voor een dergelijke plaats betaald worden. Werd er niet of op tijd betaald dan kwam de kerkbank ‘vrij’ om ‘gepacht’ te worden door andere parochianen. In dat geval wat het zaak om er op tijd bij te zijn. Het hebben van een vaste kerkbank was belangrijk; het gaf een zekere status.

Devoot
Op de ansichtkaart zien wij ook de communiebank. Vroeger knielden de parochianen die de H. Communie ontvingen vóór deze bank naast elkaar neer. De priester ging dan de communiebank langs en elke geknielde parochiaan ontving vervolgens met gesloten ogen, uitgestoken tong en de handen devoot gevouwen, de hostie. Daarna stond hij op en maakte plaats voor de volgende die ter communie ging. Thans bevindt deze communiebank zich achter in de kerk tussen de beide biechtstoelen in.

Preekstoel met baldakijn
Links op de ansichtkaart is nog een deel van de preekstoel te zien. Deze stond naast een pilaar waar het dak van de kerk op rustte en was rijk gedecoreerd. Let vooral op het baldakijn boven de preekstoel en de ‘gedraaide’ kolommen op de hoeken. Daarnaast telde hij vier effen panelen die in lijstwerk gevat waren. De preekstoel stamde vermoedelijk uit het eerste kwart van de 19^e eeuw. Hoewel hij geen bijzondere artistieke waarde bezat is het toch jammer dat hij bij de afbraak van de oude kerk in 1956 verloren is gegaan. Overigens kan ik mij niet herinneren dat de preekstoel daadwerkelijk gebruikt werd. Gepreekt werd er vanaf het altaar. Wellicht is vóór 1950 de preekstoel sporadisch gebruikt bij bijzondere gelegenheden zoals bij de lijdensmeditaties tijdens de veertig dagen vastentijd.
Onder aan de preekstoel is nog het offerblok te zien.

Met rug naar gelovigen
De H. Mis werd opgedragen aan het hoofdaltaar; dat wil zeggen dat de priester met zijn rug naar de gelovigen stond. Pas na het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) is dat veranderd en sindsdien staat de priester met zijn gezicht naar de gelovigen in de kerk. Het hoofdaltaar op de ansichtkaart is hetzelfde als het huidige hoofdaltaar in onze parochiekerk. Het schilderij van dit altaar is op de ansichtkaart niet goed te zien. Wel duidelijk te zien is het tabernakel met de opvallende randversieringen.

‘Geen koude ooren nog vingers’
 De kaart is geadresseerd aan een inwoner van Leuven (België). Zeis gefrankeerd met een postzegel van 2 ½ cent en dateert van omstreeks 1916. De afzender laat weten dat het in Cadier en Keer de afgelopen dagen zeer koud is geweest en dat er kans stond te bevriezen. Het is kennelijk een olijk persoon want hij wenst een zestal met naam genoemde personen vooreerst veel warmte en veel warme voeten en geen koude ooren nog vingers. Ook heeft hij alle aandacht voor de gezondheid van de geadresseerden want hij wenst hen alle geluk op de tafel vooral des middags en bijzonder veel geluk in de kelder met de flesschen. Nadat hij nog aangegeven heeft dat een familielid in Sint-Truiden een paar dagen ziek is geweest (de maag was niet in orde, nu is hij weer springlevendig) eindigt zijn boodschap met de opmerking dat onder de hand een schuurke regen ook heilzaam kan zijn. En dat midden in de winter!

 

Achterzijde ansichtkaart

Tenslotte

Wat de kaart zo bijzonder maakt is niet alleen haar zeldzaamheid maar vooral het feit dat zij ons inzicht geeft in het kerkinterieur. Bij nauwkeurige bestudering is vrij gedetailleerd te zien hoe onze ‘oude’ kerk er van binnen heeft uitgezien. Bij velen van ons zal dat een nostalgisch gevoel oproepen.

Bronnen
- Ruyters, Han & Voet, Arnout, De Nederlandse Prentbriefkaart, 1996
- Dialezing Jo Purnot voor Broederschap Sint-Blasius, 2007