Het geloofsleven

Kunstschatten van de parochie (2)
Relikwieën en reliekhouders
door Lei Haesen †
  
In het Jaarboek 2006 van de Keerder Kroniek is aandacht besteed aan kunstschatten en voorwerpen van historische waarde die in de loop van de eeuwen in het bezit zijn geweest en voor een deel nog zijn van onze parochiekerk. Daarbij is in het bijzonder ingegaan op de kruis- en heiligenbeelden in de kerk. In deze aflevering wordt stilgestaan bij de vroegere verering van de relikwieën in onze parochie en aan reliekhouders waarin deze zijn bewaard.

Relikwieën
Een relikwie is een overblijfsel van een heilige, in het bijzonder een stukje van de kleding of van het gebeente. Ook zaken die met een heilige, met Christus of zijn moeder in aanraking zijn geweest, vallen hieronder. Heeft men bijvoorbeeld met een voorwerp over een spijker gestreken waarmee Christus aan het kruis is genageld, dan kan dat voorwerp als een reliek vereerd worden. Tot de belangrijkste overblijfselen behoren die van het kruis van Christus en lijdensvoorwerpen (doornenkroon, spijkers, e.d.).

Relikwieën zijn tot het midden van de twintigste eeuw massaal vereerd. Deze verering is gebaseerd op het geloof dat een heilige ook na zijn overlijden nog hulp en kracht kan verlenen tegen bepaalde ziektes of ander onheil.

Voor een parochie was het belangrijk een aantal relikwieën te verwerven. Het trok veel parochianen naar de kerk, omdat de paus bij de openbare verering van een relikwie doorgaans een volle aflaat verleende. Dit betekende kwijtschelding van een tijdelijke straf die na de zondevergeving (biecht) nog uit te boeten was.
Behalve de eigen parochianen kwamen er ook veel gelovigen uit de omgeving om een volle aflaat te verdienen. Die toeloop van buiten leverde de parochie extra inkomsten op.

Bij het verwerven van een relikwie werd een bewijs van echtheid afgegeven. De echtheid ervan is niettemin vaak moeilijk vast te stellen.

Reliekhouders
De overblijfselen van heiligen werden aanvankelijk bewaard in een doosje of kistje, dat geleidelijk steeds rijker versierd werd met goud of zilver, ivoor of email.
Daarna ontstonden andere vormen, waarbij soms de vorm van de relikwie de vorm van de houder bepaalde. Denk bijvoorbeeld aan de noodkist van Sint-Servatius (Sint-Servaaskerk te Maastricht).
Nog later kwam de monstransvorm met een glazen kastje, waarin de relikwie opgeborgen werd. Bekend bij ouderen onder ons is ook het medaillon met een reliek. Het medaillon werd door de gelovigen gekust.

Reliekhouder van gegoten geel koper, neogotiek (laatste kwart 19e eeuw).

Voet op drie hoge klauwpoten. Rond de ronde reliekhouder (met een reliek van Sint- Blasius) een rand van uitstekende bladeren, aan weerskanten door¬bro¬ken met een Franse lelie en aan de bovenkant een kruis

Relikwieën en reliekhouders in onze parochie
In onze parochie werden vóór, in en kort na de Tweede Wereldoorlog nog minstens zeven relikwieën vereerd. Dat gebeurde op de feestdag van de betreffende heilige en op de zondag daaropvolgend. Helaas zijn de bijbehorende bisschoppelijke oorkondes, waarin verklaard wordt dat deze reliek authentiek is en ter verering mag worden uitgesteld niet meer voorhanden Ook de pauselijke bullen over de te verdienen volle aflaten, zijn in het archief van onze parochie niet meer aanwezig. Vermoedelijk is alles tijdens een opruimactie na de afbraak van de oude kerk (1957) en/of de pastorie (1963) verloren gegaan, mogelijk omdat de verering toch 'uit de mode' was geraakt.

De zeven heiligen, van wie de parochie Cadier en Keer relikwieën bezit, worden hieronder beschreven.

Sint-Blasius
Op 3 februari wordt zijn reliek vereerd. Tweede patroonheilige van onze parochie.

Sint-Blasius is slechts bekend door legenden. Hij zou in de 4e eeuw bisschop geweest zijn van de Armeense stad Sebaste. Over het jaar waarin hij als martelaar stierf, lopen de bronnen uiteen. Vooral bekend is het verhaal dat hij kort voor hij op gezag van de Romeinse keizer Licinius de marteldood vond, een jongetje genas dat door een visgraat in zijn keel dreigde te stikken.
In de 15e eeuw is de Blasiuszegen in zwang gekomen ter voorkoming van keelaandoeningen. De zegen wordt gegeven met twee, op de feestdag van Maria Lichtmis, gewijde kaarsen die door de priester of diaken gekruist onder de kin van de gelovige worden gehouden.
In onze kerk wordt de Blasiuszegen nog elk jaar op 3 februari gegeven.

Onze parochiekerk beschikt over een kleine reliek 'ex ossibus S. Blasii E. et M.' ('Uit het gebeente van Sint-Blasius, bisschop en martelaar'). De reliek is gevat in een geelkoperen ronde theka (reliekhouder), die in een kruis past. Ze kan uit het kruis genomen worden en aan de gelovigen ter verering worden aangeboden.
In de kerkkluis bevindt zich verder nog een kostbaar houten, barokke borstbeeld van een baardloze bisschop uit begin 1700, die ook als Sint-Blasius is vereerd. In de decoratie op de borst van dit beeld was vroeger een relikwie geborgen. Zie de foto hieronder.


De aanwezigheid van dit borstbeeld zou erop kunnen wijzen dat in het begin van de 18e eeuw in onze parochie Sint-Blasius al werd vereerd. Het is niet bekend hoe en wanneer dit beeld in onze parochiekerk is gekomen. Het kan afkomstig zijn van de Onze-Lieve-Vrouwekerk te Maastricht, waar toen ook een devotie tot Blasius bestond. Het kapittel van Onze-Lieve-Vrouw heeft de kleine parochie Cadier, die door het Hollandse bestuur praktisch van alle bezittingen en inkomsten was beroofd en voortdurend geldzorgen had, wellicht willen helpen door de schenking van dit beeld, dat leidde tot meer toeloop en meer inkomsten. Het kan echter ook afkomstig zijn uit de abdij van Val-Dieu, toen er in 1836 of al eerder nogal wat meubilair en sieraden vandaar naar de parochie Cadier zijn verhuisd.

De oudst bekende schriftelijke getuigenis van een devotie tot Sint-Blasius in onze parochie is een aantekening van pastoor Göbbels (1856-1866) in het parochieregister uit 1862. Deze bericht dat bisschop Paredis van Roermond in hetzelfde jaar 'Sint-Blasius, die in deze parochie bij wijze van devotie reeds lang vereerd wordt, tot tweede patroon ervan verheven heeft'.
Onder pastoor Waelbers (1889-1902) en pastoor Oliviers (1902-1915) werd Cadier en Keer als bedevaartoord van Sint-Blasius een grote trekpleister. In de krant Ons Zuiden van 11 februari 1893 staat dat er op de dag van Sint-Blasius en tijdens het octaaf (de zondag daaropvolgend) 'nog nooit zoveel bezoekers te zien geweest zijn'.

Heilige Apollonia
Op haar feestdag, 9 februari, vereerde men in onze parochie een relikwie van haar.

Apollonia leefde tot 249 na Christus in Alexandrië. Zij was tot christen bekeerd en weigerde terug te keren tot het heidense geloof van de Romeinen. Daarvoor werd zij veroordeeld tot de brandstapel, maar eerst werden haar de tanden uit de mond geslagen.
De heilige Apollonia wordt vooral sinds de zestiende eeuw veel aangeroepen door mensen met kiespijn.

Sint-Joseph
19 maart feest van de H. Joseph met verering van een relikwie.

Sint-Joseph is de bruidegom van Maria en de voedstervader van Jezus.
Het feest van Sint-Joseph werd al in de negende eeuw op 19 maart te Reichenau (D) gevierd. Pas in de 15e eeuw werd het feest algemeen. Paus Leo XIII, wees de maand maart aan als de Sint-Josephmaand. Hij is de patroonheilige van de timmerlieden en van een zalige dood.
Achter in de kerk staat een beeld van Sint-Joseph. Volgens de inscriptie is het beeld in 1902 gemaakt.

Het Heilig Kruis
Op 14 september, feest van de Heilige Kruisverheffing, het patroonsfeest van onze parochie, werd een relikwie van het Heilig Kruis vereerd.

Het Heilig Kruis werd - naar overgeleverde verhalen - gevonden door Helena, de moeder van de eerste Romeinse christenkeizer Constantijn de Grote. Omstreeks 324 maakte zij een pelgrimstocht naar Jeruzalem en liet opgravingen doen, waarbij het kruis ontdekt zou zijn.
Op de plaats waar - volgens de overlevering - het lichaam van Christus tussen kruisdood en verrijzenis was te rusten gelegd, liet Helena een kerk bouwen. Deze kerk, de Heilige Grafkerk, werd in 335 ingewijd. Tijdens de jaarlijkse herdenkingen van deze inwijding werd het Heilig Kruis getoond aan het gelovige volk.

Reliekhouder van verzilverd koper (omstreeks 1900). De ronde theka (= reliekhouder) met een reliek van het H. Kruis is omgeven door een fijne parelrand. De balken van het kruis zijn versierd met gegraveerde bladmotieven

Vanaf de kruistochten ontstond een onstuitbare verspreiding van relieken van het Heilig Kruis en werd het feest van de Kruisverheffing gevierd op alle plaatsen waar de relieken terecht waren gekomen. Verder hebben ook kloosterorden als de Cisterciënzers en de Trappisten bijgedragen tot de verspreiding van het feest in Europa. Het tonen van het kruis als teken van verlossing door Christus, verspreidde zich zo over de hele Kerk.
De relikwie van het Heilig Kruis in onze parochie wordt sinds 1924 bewaard in de hierboven afgebeelde reliekhouder. In het registrum memoriale van de parochie schrijft pastoor Bosch dat in 1924 door de weduwe Nelissen-Koolen, naast twee grote processielantaarns, een reliekhouder voor een relikwie van het Heilig Kruis aan de kerk geschonken is. Hiermee moet de hierboven afgebeelde reliekhouder bedoeld zijn.

Heilige Theresia (van Lisieux)

Feestdag op 3 oktober. Ook van haar werd een relikwie in Keer vereerd.

De Heilige Theresia van Lisieux (1873-1897) werd geboren te Alençon en trad op vijftienjarige leeftijd in het karmelietessenklooster te Lisieux (Fr.). In 1897 stierf zij aan tuberculose. Haar voorbeeldige kloosterleven kwam onder de aandacht na de publicatie van haar autobiografie L'Histoire d'une âme (Het verhaal van een ziel). In 1923 werd Theresia zalig verklaard, waarna in 1925 haar heiligverklaring volgde. Haar levensdoel, door kleine offers genade te verwerven voor de zielen van anderen, sprak velen aan; haar verering nam een grote vlucht. De heilige Theresia wordt aangeroepen tegen aandoeningen van de luchtwegen.

Aan de rechter kerkmuur staat een beeld van deze heilige.

Onze Lieve Vrouw

Op 2 februari (Maria Lichtmis), 15 augustus (Maria Hemelvaart) en 8 september (Maria Geboorte) verering van een relikwie van O.L. Vrouw.
Op 16 juli, feestdag van de O.L.Vrouw van de Berg Carmel, werd in onze kerk ook dit relikwie vereerd.
 
In het verleden bezat onze kerk een medaille uit 1762 van O.L. Vrouw van de berg Carmel.
Op de achterzijde van de zilveren en vergulde medaille staan het stadsteken, de vijfpuntige ster (=Maastricht) en het meesterteken S B (= Servatius Beckers). Verder de gegraveerde tekst: CarMeLUs IubI¬LanDo LaetatUr (= Jubelend verheugt zich de Carmel). De hoofdletters in de Latijnse tekst vormen het jaartal 1762: een zogenaamd chronogram.
In de cartouche met versierde omlijsting bevond zich in reliëf Maria met Kind op haar schoot en een scapulier in de linker¬hand.

Heilige Gerardus (Majella)
In onze parochie vereerde men op zijn feestdag (16 oktober) een relikwie van de Heilige Gerardus Majella.

De Heilige Gerardus werd geboren in 1726 als zoon van een kleermaker. In 1749 meldde hij zich bij de Redemptoristen als lekenbroeder.
De Heilige Gerardus Majella had tijdens zijn leven vele visioenen. Verder staan verscheidene bovennatuurlijke verschijnselen, zoals genezingen, bilocatie (aanwezigheid op meerdere plaatsen tegelijkertijd), helderziendheid, profetieën en broodvermenigvuldigingen op zijn naam. Hij overleed op 29-jarige leeftijd in 1755. In 1904 werd hij heilig verklaard. Zijn verering nam daarna in ons land een grote vlucht.
In de kelder van onze kerk staat een groot beschadigd beeld van deze heilige.

Ten slotte
Relikwieverering vindt allang niet meer in die mate plaats als voorheen. Kon in vorige eeuwen de bevolking nog massaal in beweging komen voor de verering van de relikwie van een heilige op diens feestdag, thans behoort dit grotendeels tot de geschiedenis. Voor onze parochie betekent dat geen drommen (vreemde) mensen meer voor de verering van de relikwie van Sint-Blasius en het ontvangen van de Blasiuszegen (op 2 en 3 februari) om bescherming tegen allerlei keelziektes. En de Lichtmiskermis…., die is afgeschaft.