Oud nieuws

De koerewòòf (veldhamster, alias de korenwolf)
Uit de krant meer dan honderd jaar geleden
door Jo Purnot

Maas en Roerbode, 10 september 1892
Cadier en Keer. Men vindt in deze streken tegenwoordig weder veel hamsters, zoogenaamde koornwolven. Hoge premien op het dooden dezer zoo schadelijke dieren zijn zeer gewenscht.

Berichten over de koerewòòf
Toen de bovenstaande mededeling in de Maas en Roerbode stond waren de problemen veroorzaakt door de veldhamster (cricetus frumentarius) al ruim bekend. Vooral rond 1880 verschenen regelmatig berichten in de krant over de schadelijke activiteiten van het beestje.
In die tijd laat de Gouverneur van Limburg al het volgende weten:
De hamster is sedert eenige jaren in enkele gemeenten in het zuiden langs de Duitsche grens, uit welk land hij schijnt te zijn gekomen, onder den naam korenwolf bekend, zonder dat hij aldaar tot dusver eenige noemenswaardige schade had aangericht. In den laatsten tijd heeft hij zich evenwel vermenigvuldigd, en is, volgens een door mij ingesteld onderzoek, in 29 gemeenten aangetroffen.
Met het oog op hun sterke vermenigvuldiging en op den voorraad graanen, bonen, erwten enz., welken zij tegen den winter onder hunne nesten verzamelen wordt het evenwel tijd, dat tegen hunne verspreiding afdoende maatregelen worden genomen, zonder dat zouden zij op den duur zich zoodanig vermenigvuldigen dat zij een ramp zouden worden voor den landbouw.

De Koerewòòf
Tegenwoordig weet bijna iedereen hoe de koerewòòf, in omliggende plaatsen ook wel koeënwòòf genoemd, eruit ziet. De publiciteit in de afgelopen decennia over het uitsterven van het beestje kan niemand ontgaan zijn. Eind 19de eeuw was dat wel anders.

De hamster wordt omschreven als een grote rat met een kortere staart en een dikkere kop. Het diertje is bruinachtig van kleur en wordt ruim twee decimeter groot. Verder hebben ze wangzakken die ze met het graan vullen. De koerewúif klauteren behendig langs de tarweschoven op en af. Als ze aangevallen worden, bijten ze. De koerewòòf houdt van oktober tot april een winterslaap.
Buiten granen, bonen en erwten zijn er zelfs aardappelen in hun magazijn aangetroffen.
Volgens berichten in een krant van 1879 zou een hamsterfamilie 100 kilo graan nodig hebben.

De naam koerewòòf (in het meervoud koerewúif)
De naam geeft precies aan hoe de mensen tegen de koerewòòf aankeken; een beest dat hun granen rooft.
Wouve is afgeleid van het woord wolf . Van het gulzig gedrag en de manier van jagen van de wolf, die hier in de 17de eeuw nog voorkwam, moesten de mensen niets hebben. Ook iemand die probeerde zoveel mogelijk geld en goederen bij elkaar te krijgen werd ‘ne wouver genoemd.

In ons Keerder dialect is de betekenis van het woord koere of koeën: rogge. Rogge, koere of koeën dus, was het graan waar de ‘gewone’ man zijn brood van bakte. Andere granen, zoals tarwe heten hier terf en gerst wordt gieërsj genoemd. De verzamelnaam van die granen, waar ook nog haver en spelt toe behoren, is in het Nederlands: koren. In Keer gebruik(t)en we hiervoor het woordje: vröchte (vruchten). Maar taal leeft, ook ons dialect, en we merken nu dat onder druk van het Nederlands steeds meer mensen over koère praten als ze de verzamelnaam granen bedoelen.

Uit de krant van 4 augustus 1883

Tegenstanders van de koerewòòf
De grootste tegenstanders van de koerewòòf waren natuurlijk de landbouwers. De percelen graan waren vroeger immers veel kleiner en de opbrengst van een hectare was verhoudingsgewijs veel minder. Verder kwamen in die tijd regelmatig mis-oogsten voor. Als dan ook nog de koerewòòf met een deel van de oogst aan de haal ging, kon men niet anders dan alles in het werk stellen om het beestje uit te roeien.
De hamsters hadden niet alleen in de landbouwers een geduchte vijand. Ook op de sympathie van de jagers kon het beestje niet rekenen.

Niet alleen voor den landbouwers is de hamster een ware plaag, maar ook voor den jager, daar de landen waar het diertje zich genesteld heeft, zoo goed als van wild ontbloot zijn, omdat het de eieren van patrijzen, kwartels en andere vogels uit de nesten haalt en de jongen doodt.
Aldus een krantenbericht.

Hieronder vanaf links: gieërsj (gerst), haver, koere of koeën (rogge) en terf (tarwe)

Een premie voor elke dode hamster
Het provinciebestuur beperkt zich niet tot waarschuwingen tegen de koerewòòf, maar neemt ook maatregelen om kost wat kost het beestje uitgeroeid te krijgen. De Gouverneur bericht aan de gemeentebesturen dat de beesten zonder genade gedood moeten worden. Het provinciebestuur stelde een premie in het vooruitzicht van 20 cent voor ieder oud en 10 cent voor elk jong beestje.
Niet helemaal zonder resultaat; zo werden in Amby op een gegeven ogenblik 286 hamsters in het gemeentehuis getoond, met daarbij nog een nest met 12 jongen en de twee ouders. (redactie Kroniek: Dat laatste is vreemd omdat, volgens deskundigen, na de paartijd het mannetje door het vrouwtje het nest wordt uitgezet).

Fragment uit een 19e eeuwse brief van de burgemeester van Cadier en Keer

De koerewòòf, inheems of uitheems
Zo een honderddertig jaar geleden waren de zoölogen het er niet over eens of de koerewòòf hier wel thuishoort of als indringer beschouwd moet worden. Het beestje wordt, volgens de kranten, in 19de eeuwse dierboeken omschreven als een uitheems knaagdier. Het hoort in Oost-Europa thuis en was via Polen en Duitsland hier terechtgekomen.
Volgens een krantenbericht werd midden jaren zestig van de 19de eeuw het beestje in Benzenrade bij Heerlen voor het eerst gesignaleerd. In onze contreien, met name in Eijsden, werden in 1876 de eerste dieren ontdekt, niemand kende toen het beestje.

Lies en Fien Gilissen (va Tossing) bij het rechtop zetten (kaste) van de korenschoven

Ten slotte
Tijden veranderen. Werd honderd jaar geleden de koerewòòf te vuur en te zwaard bestreden en werd er een premie op zijn hoofd gezet, nu besteden we miljoenen euro’s om het beestje voor onze provincie te behouden.
Om te voorkomen dat kinderen in het veld door het koren liepen, maakte men vroeger de kleintjes bang met het gezegde: Pas op, dalik pak tiech d’r koerewòòf. Tegenwoordig wordt door kinderen een tamme variant van de hamster als knuffel/ huisdiertje gehouden. Het kan verkeren!