Oud nieuws

De Stradivarius van pastoor Frissen
Uit de krant zestig jaar geleden
door Jo Purnot

 

De aanleiding
De bedoeling van dit krantenartikel is ongetwijfeld geweest om extra aandacht te vestigen op de afbraak van onze oude en de bouw van onze nieuwe parochiekerk (1957-1958). Bouwpastoor Edmond Frissen stond voor de moeilijke opgave – amper zo een tien jaar na de Tweede Wereldoorlog – een half miljoen gulden op tafel te krijgen. Hij liet geen kans onbenut om hiervoor in de publiciteit te komen. Met bovenstaand krantenartikel is hij daarin zeker geslaagd; ook al valt op het waarheidsgehalte van de inhoud veel af te dingen. Maar het maakte de lezers nieuwsgierig, en dat was toen de bedoeling.

Inhoud van het artikel
Het krantenartikel bevat een aantal historische onjuistheden. Ook bij de verhalen over het leven van pastoor Kicken kunnen we vraagtekens plaatsen.
Het overlijdensjaar van pastoor Kikken 1721 – vermeld in de eerste regel – is pertinent onjuist. Het moet 1735 zijn. Wel is correct dat hij bij het Sint-Nicolaasaltaar (later omgedoopt in Sint-Blasiusaltaar) was begraven. Ook de schrijfwijze van de naam is fout. Zelf tekende de pastoor altijd met Kikken. Hoewel hij zijn familieleden vaak met Kicken in de kerkregisters vermeldde.

 

Pastoor Kikken overleden in een geur van heiligheid
Pastoor Kikken was geboren en getogen in Keer. Hij was 55 jaar pastoor van de parochie Cadier en Honthem. Een unieke situatie. Als pastoor kende hij zijn parochie en zijn parochianen van haver tot gort. Zij waren voor hun geestelijk leven helemaal afhankelijk van hun pastoor. Vooral in een tijd waarin de parochie het onder het protestantse staatsregime erg moeilijk had.

Pastoor Winandus Kikken wordt in het krantenartikel als een 'heilige' opgevoerd. Het is moeilijk om nu – bijna drie honderd jaar later –daar nog veel zinnigs over te zeggen. Waarschijnlijk geldt hier: 'de wens is de vader van de gedachte'. Het paste een beetje in die tijd om geestelijken als bijzondere personen aan te duiden; zij waren immers de gids naar het hiernamaals.
Ook bij de bewering dat de pastoor op een steen sliep kunnen we een vraagteken plaatsen. In verhalen over heiligen lezen wij dit vaker, vooral bij kluizenaars. En, pastoor Kikken had een zwak voor kluizenaars. Tijdens zijn pastoorschap woonden er verscheidene in Keer en Bemelen (van welke laatste parochie hij ook een flink aantal jaren pastoor was). Hij heeft zelfs in een van de kerkregisters een tekening van kluizenaar Joannes Lammersen gemaakt.
 
Pastoor Kikken maakte in de kerkregisters regelmatig aantekeningen. Deze waren in het Latijn en zijn door onze mede-oprichter, Lei Haesen z.g. en onze huidige hoofdredacteur Simon Peters getranscribeerd en vertaald. Uit de aantekeningen kunnen we opmaken dat hij diep gelovig was en erg begaan met het wel en wee van zijn parochianen.

Lichaam honderd jaar na zijn dood nog geheel gaaf
Honderd jaar na het overlijden van pastoor Kikken zou de overlevering dat pastoor Kikken "in een geur van heiligheid" was overleden, nog eens bekrachtigd worden. Bij een flinke verbouwing van de kerk in 1836 moest ook een nieuwe vloer aangelegd worden. Men maakte toen van de gelegenheid gebruik om in het graf van pastoor Kikken te kijken. Zijn lichaam bleek nog geheel gaaf te zijn; althans, als we de overlevering mogen geloven. In de literatuur vinden we veel voorbeelden van overleden heiligen wier dode lichamen niet wilden ontbinden. Volgens de katholieke cultuur was dit een teken van heiligheid; het bewijs dat de overledene zonder zonden had geleefd. De werkelijke reden was vaak dat men de conservering met balsem of met hars een handje had geholpen.

Overigens, onze Keerder chroniqueur Mathieu Spronck (va Sjiel van Nandsje) z.g. laat ons in een van zijn nagelaten geschriften weten: "Toen 23 april 1957 de oude kerk werd afgebroken, hebben verschillende personen, waaronder ook schrijver dezes, op genoemde plek gegraven [ redactie: bedoeld wordt voor het Sint-Nicolaasaltaar] maar in het geheel niets aangetroffen. Wel werden midden in het achterschip en ook in het rechterzijpad op een flinke diepte (ruim 2 meter) zeer oude skeletten blootgelegd". Tot zover Mathieu Spronck z.g. We moeten dus concluderen dat ook voor pastoor Kikken gold, conform Genesis 3:17-19 "tot stof zult gij wederkeren".

Wat weten we verder van pastoor Kikken?
Pastoor Kikken was niet onbemiddeld. Hij stond er financieel veel beter voor dan de meeste van zijn parochianen, misschien was hij wel een van de rijksten in zijn parochie. In de Dorpsstraat bouwde hij een – voor die tijd – flinke woning (het huidige restaurant de Pastory). Overigens, niets menselijks was hem vreemd, want ondanks zijn financiële situatie had hij niet erg veel mededogen met mensen die hem geld schuldig waren. Van de andere kant heeft hij de parochie ook een aantal zaken nagelaten zoals: – in 1707 een kerkklok (inmiddels verdwenen) – een prachtig crucifix dat nu boven het koor in de kerk hangt - maar ook een veldnaam op 't Gruusselt: "Maria's Haage". Toen in Maastricht de pest woedde had hij op die plek een Mariakapelletje opgericht om af te smeken dat zijn parochianen die vreselijke ziekte bespaard zou blijven.
 
Pastoor Kikken zou niet gauw vergeten worden. Hij liet testamentair vastleggen dat op zijn sterfdag jaarlijks (en eeuwigdurend) een hoog- en een leesmis opgedragen moesten worden. Voor het begin van de H. Mis moest een kaars opgestoken worden, die voor het Evangelie dan weer gedoofd werd. Een traditie die tot ver in de jaren vijftig van de vorige eeuw is blijven bestaan. Om dit jaargetijde te financieren schonk hij een stuk grond aan de kerk genaamd de Sint-Nicolaasmorgen. Een 'morgen' was ongeveer vijf hectaren groot.

Zijn testament werd opgemaakt op 26 september 1729. De notaris Christiaen Kicken uit Scharn, een familielid van de pastoor, vermeldde dat "den Ehrwerdigen heere Wijnandus Kikken pastoor tot Cadier en Bemelen in dispoos binnen sijne kamer tot Keer in eene stoel sittende doch sijn verstandt, memorie ende vijf sinnen over alle wel maghtigh".
Hieruit kunnen we concluderen dat pastoor Kikken ziek (dispoos) was en het nodig vond zijn 'geestelijke' zaken voor na zijn dood te regelen. Toch knapte hij weer op en bleef nog tot een paar maanden voor zijn overlijden, voorjaar 1735, in functie. Hoe oud hij werd, weten we niet precies, in ieder geval was hij de tachtig gepasseerd. Zeker voor die tijd een respectabele leeftijd. Verder zouden we uit de tekst kunnen opmaken dat de pastoor niet in zijn woning in Cadier (de pastory) verbleef, maar in Keer. Niet vreemd als we weten dat de protestanten die in Cadier de baas waren daar de katholieke geestelijken het leven zuur maakten. In Keer was dat minder.

Bouwpastoor Frissen
De in het krantenartikel genoemde 55-jarige bouwpastoor Frissen werd hier in 1950 benoemd.

Installatie pastoor Frissen 23 april 1950.

Ruim een decennium lang was hij in de weer om de financiële
middelen bij elkaar te schrapen. Begrijpelijk dat toen de kerk er in 1958 stond, menig parochiaan verzuchtte: zoúw 't dan noe éindelek gedoeën ziên mèt 't gebieëdel? (zou het dan nu eindelijk gedaan zijn met het gebedel?).

De Stradivarius viool
In het krantenartikel wordt vermeld dat pastoor Frissen een viool in de pastorie had, een Stradivarius nog wel, afkomstig van de al eeuwen eerder overleden pastoor Kikken. Pastoor Kikken had de parochie wel een aantal zaken nagelaten, maar een unieke viool…?

Volgens zegslieden schroomde pastoor Frissen er niet voor om 'spullen' van de kerk te verkopen, als hij daardoor de bouwschuld weer wat kleiner kon maken. Misschien had hij wel een viool, gelet op zijn reactie in de krant. Maar een Stradivarius? Dat is erg onwaarschijnlijk. Met de opbrengst van zo een kostbare viool zou de parochie in een keer uit haar schulden zijn geweest. Trouwens, na het pastoorschap van Kikken is verschillende keren een inventaris van de kerkschatten opgemaakt. Nooit is melding gemaakt van een viool. Ook navraag bij oude dorpsbewoners maakte ons niet wijzer. De viool blijft dus (nog) een raadsel.

Ten slotte
Al met al is dit een krantenartikel dat ons met meer vragen dan informatie achterlaat. Wie heeft het materiaal voor het artikel aangeleverd? Of is het artikel geschreven door een Keerdenaar die erg begaan was met de historie van zijn dorp en parochie? De onvolkomenheden in het artikel worden hem vergeven, want zestig jaar geleden was archiefonderzoek voor de gewone Keerdenaar niet weggelegd.

In ieder geval heeft ons dorp aan beide pastoors een straatnaam overgehouden (Pastoor Kikkenweg en Pastoor Frissenstraat).