Keerder dialect

’t Petrolsmenneke (d’r petrolskieël)
Door Mathieu Spronck (va Sjiel va Nandsje) († 1977)

Bies oongevaer 1935 kaom gerèigeld eker wieëk i Keer ‘ne maan oèt Mesjtreech mèt e bajke (klein paardje) en ‘n kar petrol verkoùpe. Hieë haúw muete en vater op z’n kar.

De petrolskar achter de kojl va Greet.
Tekening: Mathieu (va Sjiel) Spronck.

Dae petrol waor va de A.P.C. (American Petrol Compagnie). In déi-j jaore haúw nog lang neet ekerèin i Keer d’n elentriek De lúi-j moeste ziech ‘saoves en sjnachs behèlleppe mèt ‘ne kèngking (verbasterd Fraans woerd is petrolslaamp).

Meh aoch lúi-j die al waal elentriek haúwe, golle in de zoëmer petrol. Want es ’t wêrrem waor, woèrt gèng kachel gesjtoeëk en woèrt de noon gekoeëk, oonder de poeërt, op d’r plèi-j of op ’n baank of aúw taofel op e veerpiets petrolskomfoer.
Neet in ’t hoès dus, want dae petrol sjtoonk en sjwaamde.

‘t Petrolsmenneke haw väör op z’n kar sjtoeën: De Automaat. Z’n gerèigelde klaante krege aoch e kléng gezètsje (krantje) van e paar bladzij-e dat aoch de Automaat hèisjde. Dao sjting aoch e vervolgverhaol of gediech in dat eker kier eindigde mèt de wäörd: “En hoe het het Pijpje drop vergaat, staat in de volgende Automaat!”
Aan d’r kaffee van m’ne Pap tieënge-uëver de kèrrek woèrt gesjtop. Dan ging ’t menneke ziech e dröpke dreenke en kreeg ’t bajke e soekkerkluuntsje. En dan……juu, mer weer nao de volgende klaant.

Sjräöme (een streep trekken)
Door Mathieu Spronck (va Sjiel va Nandsje) († 1977)

Soondes vuur-de-noons waor wienig te belaeve vreuger op oes duerep. Dao woert nao kèrk gegange, sommige ginge zelfs nao twie mèsse. En daonao, ja da koeste nao ‘ne kaffee goeën. Meh väöl manslúi-j en jonge haúwe noe eimaol te wienig op hun tesj umdat te kinne betale.

Gèld waor e raar artikel viertig jaor geleije [Redactie: artikel is rond 1970 geschreven]. Aandere heele get réisdoève en sjtonge dan op te lètte of ze nog neet truuk kaome van Saint-Vincènt of Dax. Meh doève kosde oùch semmelek väöl gèld en tièd.
Daovuur amuzeerde ziech gruupkes lùi-j mèt sjräöme. Dat ging es volg:

Sjräöme op zoondigmuèrige.
Tekening: Mathieu (va Sjiel) Spronck.

SjpieëlrèigelsE sjtrièpke lèimige groond beej e hoës woèrd sjoèn gerieëk en gekaerd.Dan woèrd ‘ne sjräöm getrokke oe-ste achter moes sjtoeën es te aan ‘t sjmiète waorsj.
D’n twiede sjräöm woèrd oongevaer dréi meter vuur d’n aandere getrokke en dao moes-ste dan zoe kort muuëgelik beej zièn te sjmiète mit eenkel cènte.

Wae ‘t kortste beej d’r sjräöm laog, sjéide oet mèt sjmiète.
De aandere moes-ste dan prebeere hönne cènt nog korter beej de sjräöm zièn te brúi-je.
Sjmieët ‘ne uëver de sjräöm, da waor hieë aaf, dat wilt zègke, hieë moeg dat sjpaelke neet mie mèt doèn en de cènte déi-j hieë gesjmieëte haúw waor ‘r kwièt.
Laog eine mit ‘ne cènt batsj op d’r sjräöm, da prebeerde d’n aandere, alles of nieks, déi-j cènt va de sjräöm aaf te tietsje.

Dao moes altied good opgelèt wierde wae z’ne cènt achter, of lever gezag, uëver de sjräöm terechkaom.
En daorum zaote d’r e paar op hun kneje mit de naas beejnao op de groond op te lètte. Wae ’t kortste beej de sjräöm bleef liegke waor dus gewonne en kòs zich al de cènte deej op de groond laoge, insjarre.
Soms woert aa de sjmieët-sjräöm onnog e veerkèntsje (vierkantje) getèikend. Zaog ste kaans um dao d‘ne cènt in te brùi-je dan waor ‘t sjpieël aoch gedoeën en waorjste winnaar.

’t Waor ech ‘n kuuns um de cènt sjùins nao väör te sjmiète, zoedat ze neet wij-jer rolde, meh drek beej ’t valle op de plaatsj blieëve liegke.

Dat sjräöme woerd miestaal gedoeën vuur ’t hoes va Roebroekske en va Maaria va Belke. Allebéi op de Väörsjtraot. ’t Waore dèk dezelfde lúi-j deej dao a-mèt dege.

Allewéil zuuste dat amusement neet mie en daovuur sjteit ’t heej nieëve nog ‘ns aafgebeeld.

 Keerder dialect

 Hoeël mich m’n lièvend ‘ns aaf
Gesprek tussen Keerdenaren
door Jo Purnot

Op zoek naar onderwerpen over ons Keerder dialect kwam ik op de website van het Meertens Instituut in Amsterdam een gesprek tegen van drie Keerdenaren. Het gesprek vond plaats eind jaren zeventig en werd toen opgenomen om de Keerder tongval vast te leggen. In dit artikel willen we aan een aantal - overigens zeer uiteenlopende - dialectwoorden uit het gesprek aandacht schenken en hier en daar uitbreiden met andere woorden.

De gesprekpartners
De Keerder gespreksdeelnemers waren: Jean Beijers (geb. 1921), zijn echtgenote Christien Beijers-Broers (1922-2010) en Leo Haesen (1914-1983). Gespreksleider was Sjeuf Felder en voor de opname was Bert Janssen verantwoordelijk.

Het half uur durende gesprek ging over: - kleding - het straatbeeld - de kiezelkuil - kinderspelen - de oude linde - ambachten - bakken in de oven en nog enkele andere zaken.

Christien Beijers-Broers	Jean Beijers	Lei Haesen

In het gesprek maken de gesprekspartners zich zorgen over de wijze waarop de Keerder jeugd met het dialect omgaat en over het feit dat daardoor zoveel dialectwoorden dreigen in de vergetelheid te raken. Verder verdwijnen er ook woorden omdat ze hun functie verliezen, vooral als het gaat om gebruiksvoorwerpen die we tegenwoordig in het dagelijkse leven niet meer gebruiken.

Lièvend (verzamelnaam voor ondergoed)
Als voorbeeld van deze teloorgang werd het woordje lièvend genoemd. Tot in de jaren vijftig een heel normaal woord in ons dorp, maar toen Jean Beijers aan een van zijn kinderen vroeg: hoeël mich m’n lièvend 'ns aaf. Keek de kleine hem vragend aan: "wat, lièvend?”

De wesj (het wasproces)
Tot kort na de Tweede Wereldoorlog duurde het wasproces minstens drie dagen, van zondagavond tot dinsdagavond. De wesj bepaalde voor een flink deel het werk van de huisvrouw.

 Op zondagavond werd de wesjkieëtel op het vuur gezet om de was te koken.

Op maandagmorgen werd met de hand gewassen. Uren achtereen moest de vrouw des huizes de was over de wesjplaank (zie foto) schuren. Dat was een aanslag op de vrouwenhanden; sjronne (kloven) en weenterhan (winterhanden) waren het gevolg van het geschuur en het koude spoelwater.

Een voorbeeld van een gebruiksvoorwerp dat tegenwoordig uit de gezinnen is verdwenen, is de wesjtijn: een zinken kuip waarin op zaterdag in de late namiddag de kinderen hun wekelijkse wasbeurt kregen. De maedsjes (meisjes) waren het eerst aan de beurt, daarna de jongens, zij waren meestal het vuilst. Na de wasbeurten werden met de sjmaerige lùter (het vieze zeepsop) de stenen van de pléi-j en de sjpreunk geschrobd. Zuinigheid voor alles! Ter zijde tijdens de slachttijd deed de tíjn ook dienst als vleesopslag.

Andere wesj-uitdrukkingen:

Wesjwièf (kletswijf) of Hieër ès mèt alle water gewessje (hij is van alle markten thuis).

In de tijd dat er nog geen wasdrogers waren speelden de zon en de wind een rol in het wasproces. Na het spoelen ging de wiette (witte) wesj de blèik (een graslandje achter of naast het huis) op, om door de zon geblèik (gebleekt) te worden. De boonte (bonte) wesj werd met wesjpinne (wasknijpers) aan de wesjdraod (wasdraad) gehangen om droog te waaien.

Nèt Lemmens-Bessems (1898-1954, gehuwd met Joep Lemmens (1889-1966), moeder van tien kinderen, had al vroeg de beschikking over een soort wasmachine. Het wasproces speelde zich in de zomer blijkbaar buitenshuis af

Menige huisvrouw verzuchtte tijdens een regenperiode: “iech vraog mich in godsnaam aaf, wie iech m'n wesj druug kríj-j (ik vraag mij in godsnaam af, hoe ik mijn wasgoed droog krijg)?”. Ook gaf de wesjdraod privé en intieme zaken prijs: het gezegde ze haet géin krevatte mie aan de wesjdraod hange is een uitdrukking die vrouwen elkaar toefluisterden wanneer ze bij een buurvrouw de menstruatiedoeken aan de wasdraad misten: het teken dat er weer gezinsuitbreiding op stapel stond.

Als de was dan droog was, ging hij in de wesjmaandel (wasmand) om op dinsdag en woensdag gesjtrieëke (gestreken) te worden.

Onder de wesjdraod Jeannie Spronck (va Berbke), hulp-in-de-huishouding in het kinderrijke gezin van Mathieu en Mia Spronck-Beijers. Verder Marion en Marie-José Spronck

De kléi-jaasj (kleding)
Tot aan de jaren zeventig kwam men in weinig huizen centrale verwarming tegen. De kolen-, olie- of gaskachel moest in de winter voor een behaaglijke temperatuur zorgen. Dat lukte niet in alle vertrekken van het huis, daarom moesten de mensen zich diek kléi-je (flink wat aantrekken). Een belangrijk kledingstuk hiervoor was ’t líjfke, de borstrok. Nu alleen nog door ‘ouderwetse’ mensen gedragen. Ook het woord sjtoep (verkleinwoord: sjtuupke) voor een kort mannenjasje komen we niet meer tegen.

Woorden over kleding verdwijnen niet alleen, sommige 'verhollandsen’. Enkele Keerder voorbeelden zijn: hoeës (in het meervoud: hoeëze) voor kous; hèllepe zijn tegenwoordig bretels; 'ne plak is nu een sjaal en/of hoofddoek; sjtievele noemt men nu laarze ; tegen 'ne trieko wordt nu trúi gezegd; 'n patsj is nu pet en 'ne rijsjtartel is bij de meeste kinderen anno 2014 abracadabra, het is verworden tot veter.

Het straatbeeld
Een ander onderwerp waar het Keerder trio aandacht aan schonk was het straatbeeld in Keer. Tijdens hun jeugdjaren werd dit beeld voor een deel bepaald door de diekke Lìn (oude linde) op het Kerkplein en de kojle (poelen) langs de straten. Het valt op dat de jaartallen die ze tijdens hun gesprek zo stellig noemen, afwijken van de werkelijkheid. Maar na zoveel jaren is hun dat niet koelek te numme (kwalijk te nemen).

De kojle (waterpoelen)
Begin jaren twintig waren er nog bijna twintig poelen langs de straten. De poelen waren op het Plateau belangrijk als drinkwater voor het vee en als bluswater.

De vroegere poel bij ‘t Keerhoes was speciaal aangelegd om voor het gemeentehuis en schoolgebouw bluswater bij de hand te hebben

In de zoeëmer (zomer) zaten de poelen vol kwakkersj (kikvorsen), die bij het invallen van de duisternis met hun avondconcert menige Keerdenaar uit zijn slaap hielden. Ook vormden ze een kraamkamer van mögke (muggen) en andere insecten waar de sjwalbere (zwaluwen), de kwieksjtarte (kwikstaarten) en de vleermúis (vleermuizen) flink van profiteerden.

Wanneer in de winter de poelen bedekt waren met een laag ijs, moesten boeren om bij het water te kunnen komen 'ne galon (een wak) in het ijs hakken.

De kinderen konden op de bevroren poelen kejje (over het ijs glijden) of ièssjtole. 'Ne ièssjtool was een van hout gemaakte ijsslee waarop men zich voortduwde met ièspele (stokken om zich af te zetten). Dikwijls was zo ‘ne ièssjtool een stukje huisvlijt waarmee menige huisvader binnen zijn gezin flink kon scoren.

Met die onhygiënische kojle langs de straten was niet iedereen gelukkig. Pastoor Bosch noteert in 1932 in zijn Memoriaal : “weer een aantal poelen gedempt in de Dorpstraat (bedoeld wordt de huidige Kerkstraat), een aanzienlijke verbetering”.

Kièzelkojl - botte
De dorpsstraten waren voor de Tweede Wereldoorlog nog niet geasfalteerd. Gaten in de weg werden met kiezel opgevuld. Die kiezel werd uit de kiezelkojl gehaald. En kiezel zat in ons dorp genoeg in de grond.

De dorpelingen moesten regelmatig verplicht in de kiezelkojl werken, “hand en spandiensten verrichten”; een soort belasting in natura. De Keerdenaren noemden dat botte. Later is 't botte vervangen door het betalen van straatbelasting.

De kiezel werd in de wand van de helling losgehakt met 'ne biekkel (pikhouweel) en met 'ne sjtièkert (steekwerktuig). Verder had men 'n platte sjöp (schop), 'n troeffelsjöp en drie zieëve (zeven) nodig. Éin zieëf vuur ’t zaand (zand), éin vuur de kléin sjtéin (kleine stenen) en éin vuur de klauwwe (dikke stenen). Het werk in de kiezelkuil gebeurde door de mensen die geen kar en paard hadden (de handdiensten). De boeren met paard zorgden voor het vervoer (de spandiensten).

Werken in de kiezelkuil was niet zonder gevaar. Elk dorp heeft wel zijn slachtoffers gekend. Ook in ons dorp zijn er door instorting verschillende werkers om het leven gekomen. Het laatste slachtoffer in de kièzelkojl was de 35-jarige Pieter Everaerts. Hij kwam er op 16 maart 1922 om het leven. Pieter was vier jaar eerder getrouwd met Maria Agnes Theresia Bastin. Het echtpaar had twee kinderen die alle twee kort na hun geboorte overleden waren.

De kiezelkuil van Keer lag boven Hoereberg (Orenberg). Nadat de kuil haar functie verloren had, werd het grote gat jarenlang gevuld met gemeentelijk afval; ook de resten van de afgebroken kerk (1957) zijn er terechtgekomen. Nu doet de plek dienst als picknickplaats.

Op een terrein van Huize Sint-Joseph, op het eind van de Heerderlijkweg (Hiereberg) was ook een kiezelkuil.
Mannen aan het werk in het kader van de werkverschaffing.
Foto 1938

Keenderspaelkes (Kinderspelen)
In het voorjaar was kaantsjele (kaatsballen) een geliefd meisjesspel. Christien vertelt dat haar moeder de ballen meebracht van de markt in Maastricht als ze daar boter en eieren ging verkopen. Maar dan moesten de meisjes wel eerst op de woensdagmiddag fiuulkes (maartse viooltjes) plukken; daar werden dan kléin bösselkes (bosjes) van gemaakt. De Maastrichtse madammen kregen zo e bösselke als toegift bij de boter en de eieren die ze kochten. Iets later in het voorjaar werden de fiuulkes vervangen door meiblömkes (lelietjes van dalen).

Verder passeert een aantal andere spelletjes de revue:
Túiwke sjpreenge (touwtje springen), koekerelle (met drijftol spelen) – versjtieërkerke helle (verstoppertje spelen) – aafklepperke helle (tikkertje spelen) – naolueperke helle (krijgertje spelen) – kèttingske helle (?) – heenke (hinkelen) – diegkele. Dit laatste spel werd het liefst met knuuëkskes (botjes) gespeeld, maar hoe het gespeeld werd, is uit het gesprek niet op te maken. Een geliefd jongensspel, was húive (knikkeren). Húive zijn er nu in alle soorten, maar de kanneknièpe waar de Keerder jongens tachtig jaar geleden mee speelden, zijn er niet meer. Het waren eigengemaakte lemen bolletjes die ze op de kachel droogden. Voor glazen knikkers hadden de meesten geen geld.

Nog een bijzonder spel: lakiepe. Het spel werd gespeeld met twee stenen, een platte steen en daarop een ronde steen. De spelers moesten dan vanachter de krèts (een afgesproken lijn) proberen de ronde steen van de platte steen af te gooien.

Ambachten
Het drietal liet verschillende ambachten de revue passeren: de sjoester (schoenmaker), de sjmieëd (smid), de sjníjder (kleermaker), de hoèssjlachter (huisslachter) en de sjrienewèrker (timmerman). Een van de sjriènewèrkersj was Sjang va Kláöske (Bisscheroux). Hij was gespecialiseerd in het maken van karrenwielen. Sjang werkte veel buiten onder de kesjtaansjeleboùm (kastanjeboom), die voor ‘t waerrekes (werkplaats) stond.

De kastanjeboom van Sjang van Kläöske zonder bladerdek.
Op de foto Anna Bisscheroux met Joep Limpens.
Foto eind jaren twintig. Nu Limburgerstraat 89-91

Boúm hoúwe (bomen kappen)
In zijn jonge jaren verdiende Jean Beijers, evenals een aantal andere Keerdenaren, de kost met het kappen van bomen. De Keerdenaren rekenden heel Zuid-Limburg tot hun werkgebied. Jean vertelde hoe hij als jongeman in Mechelen bomen moest gaan kappen. Ze gingen dan ’s morgens vroeg met twee paarden (e gesjpan) en twee trèkballe (zie foto beneden) op stap. In Mechelen heve (kapten) ze vier boúm / búim (bomen). Onder elke trèkbal werden twee bomen gehangen en zo gingen ze terug naar Keer. De Gulpenerberg was echter een probleem: met maar twee pieërd (paarden) de vier bomen in één keer naar boven brengen, dat lukte niet. Onderaan werd één trekbal afgehaakt en moesten de twee paarden met één trèkbal naar boven. Bovenaan de berg werden de paarden weer uitgespannen en gingen ze de andere trèkbal ophalen, een heel gesjouw. Na aankomst in Keer werden de bomen geschild en in de poel bij het tegenwoordige Raadhuisplein gelegd om het hout te logen. Na een jaar of twee (afhankelijk van de houtsoort) werden er dan planken van gezaagd.

Mèt de trèkbal aan de geng: links Leike Bessems en rechts Pierre Beijers

Ten slotte
Liefhebbers van het Keerder dialect die het gesprek in zijn geheel willen horen, kunnen terecht op de website van het Meertens Instituut

Keerder dialect

Weenterplezeer
door Bennie Essers (va Pietsje)

Weenter vuur väöl lúij ‘ne lestige tièd
De weenter 60 jaor geléi-je waor vuur de mièste lúij neet de fíjngste tièd. Dat waor oongemaak en extra wèrrek.
Alleng ’t water al: väöl lúij haúwe de kraan boète en deej moes ekere aovend vuur dat ‘t duuster woèrd, aafgesjloeëte wure en mèt sjtruu aafgedèk zièn. Oùch haolde miène pap, Kolla Essersj, dreij tobbe water nao bunne, zoedat mam, Maj Essers-Daemen, de volgende daag neet direk nao boète hoofde.
Vuur ós keender waor ’t aandersj, ’t waor ‘ne sjoene tièd um te sjpieële: koekversjtieëkerke op ‘t húij in de sjuure en in de krootemìjne, dat koes allemaol en beej ekerèin.
V’r wieste preséis op wat vuur daag beej wae de vèrrekeskieëtel gesjtoeëk woèrd. Dae kieëtel sjtóng miestaal in ‘t bakkes oe oùch ‘t broéd woèrd gebakke, dao waor ‘t lekker wèrrem, en es de iérpelkes gaar waore, dege v’r de sjul d’r-aaf en get zaat d’r-op, dat waor sjmulle. Dao zègke ze noow “Parijse aardappeltjes” tieënge. V’r waore dus èigelik oeze tièd vuuroèt.

Ièspiegele
In de hoèzer bron mer éin kachel, dus op de sjlaopkamersj waor ‘t verèkkes kaad, van isolasie haúw nog noets ginne méinsj gehuùrd. De kamer oe iech mèt m’ne broor Nico sjleep waor ouch neet geisoleerd, de koes van oonder de panne beej Äödem va Triène op de plèij lore. Es ‘t gevroere haúw waor ’t muëgelik dat-ste sjmöriges ‘ne ièspiegel aan d’n sjnoetsnaas haúws hange.
Nico moes altièd ‘n oor vuur miech nao boeëve en es ich dan de kamer opkeem laoch ‘r altièd wie ‘ne rolmops in bèd. En wie ’t dow weer ‘ns fleenk kaad waor, kreeg iech ’n ingieëving, want iech koes sjuus mèt ein haand oonder de panne doer aan ‘ne ièsjpiegel komme. Iech trok miech èine oonder de panne doèr de sjlaopkamer op en dúijde dae beej Nico achter tösje z’n batse in. Nico woèrd wakker en begoes zoe hèl te sjrièwe dat d’n hoond van Äödem neet mie sjtil te kriege waor mèt bletsje. Pap koes dat neet waardere en haet miech doow éinige sjlaeg um m’n oere verkoch, dat ze smörges noch gleujde.

Same in de kuuëke
Saoves waor ‘t in de kuuëke drìnge geblaoze, umdat dao de éinigste kachel sjtong wat bron wol dao ekerèin kort beej ziette en ’t waor toch al neet väöl plaatsj umdat v’r mèt zoeväöl keender waore en dat de hawf kuuëke oùch nog vòl hing mèt naate wesj.
Op de kachel sjtoonge altièd vièf sjtrièkièzersj um te sjtrièke of vuur in ‘t bèd aan de veuj te lègke um die te werme. Dao woèrte ouch briekke in de sjtaof gelag, es ze wèrrem waore, woèrte ze in ‘ne haanddook gedriejd en in ’t bèd gelag. ’n Raeje um get ieder nao boeëve te goeën.

‘t gezin va Kolla en Maj Essers-Daemen.
Vanaaf leenks: Kolla mèt Nico op sjoèt, Mariet, Maj mèt Fieneke op sjoèt, Bennie.
Sjtaond : Jès, Jeannie en Annie. Beej de Iersjte Kommunie va Mariet in 1954.

Zaand sjtrúi-je
Miène pap wèrrekde es kantonneer aan d’r Rièkswieëg. Es ‘t sjnachs sjnèijde, dan woèrte v’r dèk tieënge veer oor wakker gemak. Dan kaom Cries (va de Piet) Daome pap hoeële. Cries sjloog zoe hèl op de däör, dat v’r allemaol rechop in bèd zaote. Trouwens neet alleng vier, meh de gaanse Majjenhook. Daonao ging Cries nao Sérvaos Simons en nao Pierre va Dries. Same ginge ze dan nao ‘t lager aan de Sjtieëwieëg tieënge eùver Bèr van Kep (Conings). Dao moeste ze dan mèt hún veere de vrachooto mèt zaand en zaat oonderèin laaje. Dat gebäörde mèt de sjöp.
Es de vrachooto vòl waor, ginge ze mèt e paar maan achterop sjtoeën um vanaaf Guelepe totaan de Koepelkèrk in Mesjtreech mèt de sjöp zaand en zaat uëver de wieëg te goeje. Es pap dan oore later truuk kom, dan moes mam ‘m hèllepe um de bevroere, groete diekke jas oet te doen. Pap zaot dan twie oor beej de kachel um beej te komme en weer e bietsje meinsj te wùre.

In ‘t duerep ging Eunske (Pierre va Sjooke Lemmens) mèt ‘t pieërd vuur de sjleij, de sjnie van de sjtraote sjúive. Eunske sjtoong rech op de sjleij mèt de leejn in de han en éin krom piep in de moond. Gelökkig vuur häöm waore in dae tièd in Keer mer vièf sjtraote en hiél wienig ooto’s. Dus dat hoefde neet zoe vlot gedoeën te wùre.

Sjléije
De fíjngste tièd waor es v’r koeste sjléije. Oes sjléije waore van hoút, deej magkde de mièste lúi-j zellef of beej de tummerlúij Tuur (va Baaldsje) Schreurs, Pie (va Sjang va Kläöske) Bisscheroux of Sjeng va de Schilling. Daonao moeste mèt de sjléij nao de sjmieëd goeën”: nao d’r Miesjel van d’n Huusj of nao Sjeuf va Lemmerlingske um rooje d’r oonder te laote ziette. Um de rooje fleenk sjèrp te make, moes-ste ze ièrsj mèt ‘ne briek blaank sjoore.

Umdat in ‘t duerep neet zoe väöl mèt zaand en zaat gesjtrúid woeërd, koeste v’r sjléije oe v’r wìlde. Es ’t e bietsje glad waor dan goeide v’r oes beej Sérvaos in ‘t Sjtaegske op de sjléij, dan beej de Kessel um de boch, daonao nieëve Wöm van de Beijer de boch um de Keunesjtaeg en de De Hoof aaf tot oonder aan de Roezekojle langs de pöt.
Zoe woèrt van alles bedach, um ‘t mer sjpannender te make. Soms ginge v’r mèt aach sjléije aa-èin geboonde nao oonder. De joonges laagte ziech op hunne boèk op de sjleij, de maedjes ginge dan beej de joonges op de rök ziette en dan mèt ’n vaart nao oonder. Dat ging neet altièd good, vuural es de lètste sjléij begoes te sjlìngere, die sjloog dan van leenks nao rechs tieënge de graaf op. Dat waor dan sjrièwe en brölle tot alles op ‘ne haop laog. Soms haúw waal ‘ns ‘ne z’ne taand doèr ’n luup of ‘n bloodnaas. De dörfdes neet allèng nao oonder de Keunesjtraot aaf, want es deej van ‘t Roeëth sjuus van de Roezekojle aafkaome, dan moes te maake dat-ste weg kaoms, aandersj kreeg-ste ze gerieëte. V’r zièn oùch al in d’n duùster aafgegange; dae wat vuurop ging haúw dan ‘n knieplaamp in de haand. Dat magkde ’t extra sjpannend.

Op ’t Roeëth, begín jaore vieftig.
Wiel Nelissen en Agnes Schuffelers.

Sjléije op Hoèrebèrg
Oùch op Hoerebèrg woèrd gesjléijd, ’t waor dao altièd drök, umdat deej van ‘t Vaticaan en deej van de Oondersjtraot dan oùch van de partíj waore. De Hoerebèrg aafgoeën dúrfde neet ekerèin. Dat ging hièl hèl en dan die bochte. De ierste twie dat ging waal, meh d’n derde boch haolde d’r väöl neet. Sommige jonge haúwe e sjtuur-sjléijke aan de groète sjléij gemak en deej keme neet altièd good oonder. Zoe-oùch deej van Tillie, dat gezín waore nog neet zoelang van oet Caberg nao Keer geimmegreerd. Zeëj haúwe ’n femilie-sjléij, dao koeste mèt vièf of zès maan opziette, ze haúw e sjtuur wie ‘ne ooto. ’t Probleem waor deej haúwe neet mie bèrreg gezièn es de Sintervaosbrök. Iech zeen ‘t noow nog gebäöre. Jo van de Wiette va Gelaen ging sjtuure; veer maan aterop. De ierste boch ging good, de de twiedde boch ging mer sjuus good, meh d’n derde boch ging ‘t hielemaol neet good; rechdoèr ‘t bösjke in. ‘ne Hoùp gekraak, brölle en jènke, aandersj hoerstje nieks. Versjìllende kneeje en erm kapot en dat bösjke höbbe ze tien jaor laank neet mie hoeve te sjnoeje. De familie-sjléij van Bèr en Nico höb iech nog èine kièr gezieë, dat waor de Hoof aaf, haúwverwieëgs, beej de Zjwartewieëg, vloge ze tieënge de graaf op. Dat waor d’r letste kièr.

Sjniemaan make.
Keender oèt ‘t gezìn Mathieu en Mia Spronck-Beijers:
Leenks Bep, Jean en Ed.
Rèchs vuuraan: Marie-José en Pierre.
Achteraan: Tim en Jeannie.
Lètste jaore vieftig.

Kéi-je
En dan kéi-je op de sjtraot, soms waore v’r waal mèt twìntig keender en es ‘t duuster waor dan kaome de aùwer joonges en maedsjes oùch mèt doeë. Kéi-je ging ’t beste op de kloompe , die haúwwe de mieste keender waal. ’t Enigste naodeil van de kloompe waor dat de sjnié d’raan bleef plakke es-te te hèl wòls renne. V’r kéi-jde vanoet ’t sjtaegske beej Maj van de Graet, de sjtraot uëver beej de Köster de Haesestaeg in, allemaol aterèin en es ‘ne reep ‘huukske” dan ging ekerèin op de huuke. Dat ging dan zoelang tot alles op ‘ne hoùp laog. Dat waor sjuus wat de groète joonges moeste höbbe. Es-ste dan later nao búnne gings, haaf bevroeëre, sjtong miestaal ‘ne kieëtel chocomel of rièstepap op de kachel. ’n Naodéil waor es-ste dan wèrrem kreegs, begoeste d’n vingers te zúngele.

Sjnieballe goeje
Va sjnieballe goeje kaom miestal trammelaant. Es v’r nao sjoèl ginge goejde v’r in eker veenster deej boeëve oeëpe sjtong sjniebel nao búnne. Of wae ‘t hoogsjte op de raand van de sjoúw op ’t daak koes goeje.

Oùch  volwassene magkde waal ‘ns ‘ne sjniebaal:
Nèt Weerts-Claessens (1922-1920) mèt dochter José.

Zoe haúwe v’r mèt vijf of zès jonges saoterdes sjmiedes beej Sjiel va Nandsje (Sjpronck) sjniebel de kaffee ingegoejd. Wie v’r sjmaondes nao sjoel ginge, moeste v’r allemaol beej d’r Sjneijnder (mèister Bessems, waor ‘ne sjoenzoeën va Nandsje) komme vertìlle of v’r sjniebel in de kaffee haúwe gegoejd. Oontkènne haúw g’ne zeen. De Sjneijder haet òs doow zoe väöl sjtraof laote sjriève dat v’r de gaanse weenter gèine tièd mie haúwe um sjniebel te drièje.

Keerder jongemanslúi-j waore ‘t sjléi-je en kéi-je ontgreujd, meh koeste ’t sjnielaandsjap waal waardere:
Vanaaf leenks: Jef Vaessen, Hub Souren, Jeu Heusschen (va de Köster) en André Beijers.
Foto: jaore zestig.

Tot sjlot
Vuur òs generatie waor de weenter ‘ne sjoène tièd. Vuur de keender deej nao òs kaome waor ‘t sjnel gedoeë, doow kaome de sjtrúi-jersj. Neurges noch sjnie. In de Hoèrebèrg neet mie, in de Hoof en de Roezekojle neet mie. Op tièd va e paar jaor waor ‘t aafgelaùpe mèt de weentersjpas.
Noow sjtruie ze al zaat,vuur dat sjnie keump. Es de keender noow nog wille sjléije of kéi-je, dan motte ze mèt pap en mam mèt de carnaval op weentersjport goeë.

Keerder dialect

Mathieu werd geboren in 1918 als zoon van de Keerdenaar Egidius Spronck (Sjiel va Nandsje) en de Riekeltse (Rijckholtse) Maria Barbara (Berb) van den Boorn. Zijn geboortehuis was het huidige café de Auwen Toëwn, tegenover de kerk. Vanaf 1910 hadden zijn ouders daar een café en fruitbedrijf. Na de lagere school ging Mathieu naar de HBS en maakte hij carrière als ambtenaar bij de Provinciale 'volkshuisvestiging'. Mathieu huwde in 1947 met de Keerse Mia Beijers. Samen kregen zij vijftien kinderen.

Mathieu Spronck

Gieleske Hens (Egidius Henzen) waor e lievetig, bewaeglek menneke. Zo gaw zich mer effe de ekasje vuurdeeg, begaajde hier zich van de lach. Nou ja, lache waor 't eigelek neet wat hier deeg, 't waor zo e soert gegiegel of gekiechel. Sommige neumde häöm daodoer oûch waal de Kiechelaer. Oûch um raeje di-j vuur aandere neet zoe plezerig - meh zelfs get hatelek waore - koes er 't oetsjatere en kaom da benao neet mie tot bedare.

Dit wegkruis in de Dorpsstraat (bij restaurant De Pastory) is het werk van Gieleske Henzen

 

En op ‘ne sjoène daag in de zoeëmer van 1926 - iech zeen ’t noow nog vuur m’ch - sjtonge tieënge de noon op ’t kèrrekplein, beej ós vuur ‘t hoès , ‘n gaans kompenij te wachte op ’t plechtig memènt. Pesjtoer Bosch, serjeus wie altièd, d’n oondäögende keplaon Houben, d’r heenkende vèldwachter Wöllem Otte, d’r kromme gemeintesicretaris Frit van de Erno (Ernon), d’r sjtevige kléin gedronge sjmieëd Sander gepoekkeld van ’t kroomp sjtoeën mit z’ne väöl groetere broor Sjeng, d’n oetvinder zelf, mit ‘ne trioomfaanteleke bliek in z’n oùge... en bienao alle umwoenende.

En werempel. Op de sekonde aaf, sjuus op tièd, dao veel d’n iersjte sjlaag. Hèl en vas! ’t Volgde ‘ne twiede en dreide… De luj begoeste te moompele va goodkäöring.
Dat Gieleske toch. Dae haw ‘t ‘m toch mer gefliek. ’t Vèntsje gleunderde. M’r telde doer,... veer, víjf ..., nuëge, tieèn, ellef en tweelef. Zoeë, dat waor ’t dan, dachte ze en ze woolde Gieleske al fillesetere.
Meh ... o juzzus, dao kaom ‘nen daartiende slaag, ‘ne vièrtiende, ‘ne vièftiende en nog èine en nog inne. ’t Heel neet mie op.
En d’n iersjte dae in e versjriekkelek sjaterlache oetbiersjde waor óze keplaon, gevolg doer ’t harteloze brùlle van Sanderke en alle aandere.

Eléin pesjtoer Bosch trok z`ch besjei-je en belaef truuk op z’n pasteréi. Meh d’r keplaon sjeneerde z'ch nieks en kaom neet mie tot bedare mit lache.
Sjtel d’ch oùch ‘ns vuur, dao waore al uëver de hoonderd sjlaeg gevalle. Èrrem Gieleske! Liekblèik waor ‘r woerde en mit sjtomhèid gesjlage.
En inins, es doer de wiespe gesjtoeëke vloeg ‘r, d’r kèrrekhof op, d’n toeën in en mit eine roetsj brach hier ’t oondeer tot sjtelsjtaand, raosde dow weer de trappe-n-aaf, de kirrek oèt en rende wie-j ’nen haas, zoonder nog mer ins um te lore de Väörsjtraot op, aan de Grèèt d’n hook um, hèiversj. Dao blèif daag laank de duur gesjloeëte - Gieleske dorref ziech vuurleupig neet mie te vertúine. Dies kièr hawwe aandere ’t hels en ’t langs gelache.
 Een deel van het huidige klokkenwerk in de oude kerktoren